Het is een ontroerend gezicht: het zicht op de karakteristieke toren van de kerk van de Onze Lieve Vrouwe Geboortekerk van Wormerveer. De titel van de kerk doet denken aan een nieuw begin…. helaas was in januari 2020 de laatste viering in deze bijzondere kerk.

Het plekje

In de 15e eeuw is het dorp Wormerveer ontstaan op de westoever van de Zaan bij een toen al bestaande veerverbinding met Wormer. In 1504 bouwde men een eerste kapel. Langs de zaanoever vormde zich een overwegend enkelzijdige bebouwing met uitzondering van de Dubbele Buurt. In de 17e eeuw werd Wormerveer een industriedorp met buitendijkse bedrijven langs de Zaan. Haaks op de dijk lagen landinwaarts enkele paden met (inmiddels verdwenen) industriemolens. Ook de bedrijfsgebouwen langs het Noordeinde zijn nu grotendeels gesloopt. Wel resteert het laat-19de-eeuwse complex van Wessanens’s Koninklijke Fabrieken (silo’s vanaf 1930). Deze firma werd gesticht in 1789 als meel- en oliefabriek. Rond 1870 ontstond haaks op de rivierdijk de Marktstraat waaraan de O.L.V-kerk op nr. 6 gelegen is. Het dorp verdichtte zich tussen Zaan en spoorlijn en vanaf 1900 groeide het aan de zuidzijde en na de 2e Wereldoorlog is het dorp uitgebreid richting Nauernasche vaart. Een heel karakteristiek gebouw in Wormerveer is het industriecomplex de Adelaar uit 1908 van de firma J.Dekker.

De kerken

De Hervormde Kerk met het karakteristieke houten geveltorentje kwam in 1639 tot stand en verving een door de Spanjaarden in 1574 verwoest bouwwerk. Het torentje herbergt een door François Hemony gegoten klok uit 1662. De kerk een Knipscheerorgel uit 1846. Aan de Zaanweg staat de Doopsgezinde vermaning (zo noemen zij hun kerken) uit 1830 van H.Springer met een orgeltje van P.Flaes uit 1855. De Doopsgezinde Gemeente Wormerveer heeft zich inmiddels opgeheven; er waren nog 10 leden.

De katholieke kerk

De O.L.V. Geboortekerk aan de Marktstraat, die een oude schuilkerk vervangt, is een driebeukige pseudobasilikale kerk met halfronde apsis, uitgebouwd portaal en een terzijde geplaatste toren. Die wordt niet met een spits bekroond, maar met een karakteristiek zadeldak, Deze neo-romaanse kerk verrees in 1914-15 naar ontwerp van Jan Stuyt die met de jonge Cuypers ook aan de Haarlemse Koepelkathedraal werkte. Kenmerkend zijn de zwart-witte tegelbanden ter decoratie waar de architect geen genoeg kon krijgen. In 1929 werd een pelsorgel in de kerk geplaatst.

De kerk in gebruik.

Na de consecratie van de kerk in 1915 door Mgr. Callier was de kerk nog kaal. Ene meneer Brouwer beschilderde het interieur met prachtige Bijbelse afbeeldingen en allegorische voorstelling….. die helaas later (in 1961) allemaal zullen worden overschilderd. In 1959 wordt er veel aan het kerkmeubilair gewerkt door de pastoor zelf (hij heette Verhaar). De zolder van de pastorie was een timmermanswerkplaats. In oktober 1961 worden de wanden van de kerk egaal crème geschilderd. Wel heeft het plafond van de kerk nog zijn karakteristieke beschildering. Men ging nogal rigoreus te werk en de oude preekstoel uit de schuilkerk werd resoluut verwijderd. Gelukkig bleef de Mariakapel over met mooie glas in loodramen. De kapel wordt als dagkapel gebruikt. Oud en vooral jong waren actief in Wormerveer. Het wit schilderen van de heiligenbeelden werd niet door iedereen gewaardeerd.
Men vertelt dat bij verhitte discussies over nieuwe pastorale planning de bril van de kapelaan het moest ontgelden. Later bleek dat het overschilderen van de kerk in 1969 niet altijd succesvol was geweest; er kwamen regelmatig stukken muurschildering los.

Op naar 2000

In 1969 komt pastoor van ’t Hart naar Wormerveer. Begin jaren 70 wordt een groot parochiebestuur gevormd uit leden van het oude parochiebestuur, aangevuld met leden van de werkgroepen. De laatste kapelaan Piet Kolkman vertrekt in 1972. Het aantal vieringen wordt teruggebracht en 12 akolieten vormen een college: mooi omdat het daar 2000 jaar geleden ook mee begonnen is.

De toren

De eerder al karakteristiek genoemde toren is voor veel Wormerveerders symbool en baken tegelijk. Bij de sinterklaasintocht wordt de toren intensief door de Pieten beklommen en wordt er ook ‘abgeseild’ aan lange touwen wat door de kinderen van de bisschop Romeroschool erg gewaardeerd wordt. Wel koste het altijd veel moeite om alle wijzerplaten tegelijk de juiste tijd te laten aangeven.

De inrichting en de laatste jaren

In het hoofdaltaar is een reliëf te zien van Isaak die neerknielt bij het offeren van het dier dat zijn persoonlijke offer vervangen mag. In de kapellen aan aantal bijbelse ramen met vooral scenes uit Jesus’ jeugd. De jeugd van nu werd regelmatig meegenomen op excursies naar de Haarlemse Kathedraal, de Abdij van Egmond, Onze Lieve Heer op Solder en het Bijbels museum in Amsterdam. Hopelijk komt een deze vrolijke dingen geen einde nu de kerk in januari 2020 gesloten is. Rond de Zaan zal toch nog heel wat moeten blijven gebeuren om het geloof in Jesus de Verlosser en zijn Kerkgemeenschap niet te laten uitdoven. Vanaf het water naar de kerk kijkend zegt de Kerkengek: BEHOUDEN VAART!

Gegevens zijn ontleend aan de Serie Monumenten van Geschiedenis en kunst blz. 536-537 en (met name waar het de foto’s betreft) uit het boekje O.L.V. Geboortekerk Wormerveer 1915-2020 dat b.g.v de sluiting in januari 2020 is uitgegeven. De Kerk van de Martelaren van Gorkum is ook in een verkoopproces.