Wie Venhuizen zegt, zegt ook Hem. De twee dorpen zijn aan elkaar gekoppeld. Beide dorpen zijn waarschijnlijk al in de 12^e eeuw ontstaan. Venhuizen wordt in 1335 als ‘Veenhusen’ benoemd. Over Hem (eerder ‘Rottaerdshem’ geheten) wordt in 1343 gesproken. Hem kreeg in 1414 zelfs stadsrechten maar die waren louter bestuurstechnisch van aard. Beide dorpen waren veenontginningen die in de 15^e eeuw tot bloei kwamen.

Venhuizen

Het oudste bouwwerk van Venhuizen is de huidige Hervormde Kerk (kerkweg 113) oorspronkelijk gewijd aan St. Emerentia. Het schip kwam kort vóór 1500 tot stand, begin 16^e eeuw gevolgd door het laat-gotische koor en dwarsschip. Volgens mij werd architect Stuyt bij de bouw van de kerk van Castricum hierdoor geïnspireerd. In 1875 werd het schip ingekort en verrees een nieuwe toren naar ontwerp van T.C. van der Ster. In 2003 was er een vreselijke brand. Heel erg want een kostelijke serie houten heiligenbeeldjes boven bij de gewelven (de beeldenstormers konden er niet bij om ze te vernielen) verbrandden toen. De kerk werd onmiddellijk herbouwd in 2004-2005 maar de lege plekken onder de gewelven herinneren pijnlijk aan het gemis van de beelden. Aan de zuidkant van het dorp ligt een oud raadhuisje. In 1662 gebouwd als koggenhuis met waag en cachot. Tegenover het voormalige raadhuisje begint het Westeinde waaraan op nr. 2 de katholieke St. Lucaskerk ligt.

De St. Lucas in Venhuizen

Links zien we nog een deel van het klooster van de zusters Ursulinnen. De kerk vervangt een kerk waar voor architect C. de Haan in 1830 het ontwerp had gemaakt. Kosten: 20.000 gulden. Op 20 oktober 1835 is die kerk door Mgr. van Wijckerstoot gewijd. In 1847 werd de bij de kerk bedoelde ranke toren gebouwd. Het kerkgebouw bleek niet groot genoeg en met behoud van toren en schip werd in 1894 een dwarspand en koor aangebouwd door architect P. Snel. Mgr. Bottemanne wijdde de aldus vernieuwde kerk in 1895 in. De kerk had 600 zitplaatsen. Op oude foto’s uit 1950 zien we deze mooie St. Lucaskerk nog fier overeind staan. Het priesterkoor stichtelijk verlicht door die boogramen in glas en lood. De sierlijk gesneden communiebank met een voorstelling van het laatste avondmaal en de ronde preekstoel bewaakt door twee mensgrote engelen met houten vleugels. De kerk bezat een drietal kazuifels met fraai borduurwerk uit de tijd vóór de Hervorming, een achtiende-eeuwse missaalband en enige schilderijen met o.a. een afbeelding van de H. Emerentia, afkomstig uit het oude schuilkerkje. Het was een godvruchtig kerkje vertelt men, je begon haast vanzelf te bidden. Zonde dat het zo bouwvallig werd.

De nieuwe Sint Lucas van Venhuizen

Langzamerhand werd de oude kerk met de 600 plaatsen toch te klein. De bevolkingsaanwas na de oorlog 40-45 stimuleerde het kerkbestuur nog meer om te kiezen voor de bouw van een grotere kerk. In 1952 kreeg men bericht dat de oude Lucaskerk op alle punten was afgekeurd. Het was onmogelijk om al was het maar voor een jaar zonder kerk te leven dus werd links naast de oude kerk een nieuwe kerk gepland. Door de architecten Van Oerle & Schrama werd een flink gebouw, zuid-noord, haaks op de oude kerk gebouwd. De oude school (1869) en het oude kerkhof uit 1835 moesten wijken. De bouw verliep voorspoedig. Op de hoek, links van het priesterkoor werd de eerste steen geplaatst op 13 juli 1955. Op 20 juni 1956 werd de kerk door Mgr. Huibers geconsacreerd. De oude Lucas was spits en rank, de nieuwe Lucas ligt breeduit te rusten in het West-Friese land. Ook het interieur is ruim te noemen. Het hoofdschip met het middenpad tussen twee rijen banken is vrij van zuilen. Het altaar stond in de begintijd al een stukje van de achterwand vandaan. Bisschop Huibers opperde al dat men zo met het gezicht naar het volk zou kunnen celebreren. Rechts een overwelfd pad dat doet denken aan een kloostergang. De hoge zuilen aan de linkerkant vormen de scheiding tussen het brede middenschip en de enorme zijbeuk waarin ook veel plaatsen te vinden zijn. De nieuwe kerk werd meteen al druk gebruikt. De naam Venhuizen werd een begrip in de wereld van de Oecumene. Dominee Lugtigheid en Pastoor Kwakman deden aan intercelebratie en haalden de wereldpers. Het kerkje van Oosterleek (oorspronkelijk uit 1694) aan de dijk werd centrum van de oecumenische gemeenschap met die naam. De experimenten waren geen lang leven beschoren helaas. De Lucasparochie leefde verder en in 1963 werd een indrukwekkend beeld van St. Lucas voor de kerk gezet van J.Eloy en L.Brom, beeldhouwers te Utrecht en in 1992 wordt er nog een mooie ikoon van de patroonheilige Lucas van de hand van Simon Koopman opgehangen. In 1995 wordt de kerk heringericht. In 1996 wordt het 40-jarig bestaan van de kerk gevierd en volgens het historische boek van J.H. Pielage bestaat de parochie van Hem-Venhuizen dan 649 jaar.

Op naar Hem

Over Hem gesproken: even verderop aan het Westeinde staat een grenspaal met leeuw uit 1791 die de grens van Venhuizen en Hem markeert. Een Hem is een door dijken omsloten stuk land. Het dorp is net als Venhuizen in de 12^e eeuw als veenontginning ontstaan. Langs dit langgerekte lintdorp liep van 1913-1936 de tramlijn Hoorn-Bovenkarpsel. In Hem is een rk. hulpkapel gewijd aan Theresia uit 1930. Maar voor je zover bent kom je eerst langs een oude slanke toren. Die zat vroeger vast aan de Herv. Kerk die oorspronkelijk gewijd was aan.. St. Lucas!

De Middeleeuwse Lucaskerk van Hem

De middeleeuwse kerk is in 1858 door een andere kerk vervangen maar die is ook weer gesloopt (in 1972). Wel handig voor de opgravingen. Men vond toen resten van oude 13^e eeuwse tufstenen muren. Een zeldzaamheid in deze streken. Van weinig kerkjes in W.Friesland zijn zulke oude resten gevonden. Dat komt omdat vele dorpskernen hier in de buurt zijn verplaatst en door de toenemende welvaart in de 15^e eeuw men dapper aan het werk ging om overal ‘nieuwe’ kerkjes te bouwen. Fiere torens verrezen: in Wijdenes, Schellinkhout om er maar een paar te noemen en hier in Hem. De toren hier werd vlak voordat Luther actief werd gebouwd. De toren maakt op iedere passant indruk. En dan te bedenken dat hij na een brand in 1897 nog met 15 meter is ingekort!

Als we weer even teruggaan naar nieuwe St. Lucaskerk het nabijgelegen Venhuizen blijkt daar hetzelfde gebeurd te zijn. Toen de toren van de katholieke Lucaskerk in Venhuizen voltooid moest gaan worden was het geld op. Daarom staat er op de torso-toren plompverloren een stalen stelling met een klok erin. De parochianen vinden hem echter hoog genoeg en met die van de oude Lucas in de buurt is het wel uit te houden.

Gebruik is gemaakt van het boekje van Klaas Tol b.g.v. het 40 jarig jubileum.