De Creuse
De Creuse (het departement genoemd naar het riviertje dat het doorkruist) is in de vaart der volkeren niet meegekomen. Men zegt dat de kraaien dit departement zelfs voorbij vliegen, omdat er niets te halen valt. Voor de toerist is het net niet mooi genoeg en met een hoofdstad van 35.000 inwoners (Guéret genaamd) is het geen streek van grote economische importantie. Een visvijvertje hier en daar en verder matig vruchtbaar land. In die ‘saaie streek’ liggen twee grote abdijkerken. Een gigantisch grote in Chambon sur Vouèze en een kleinere in Bénevent l’Abbaye. Het laatste plaatsje dankt zijn naam aan het Italiaanse Benevento waar bisschop Jourdain van Limoges eens een reliek van de heilige Bartholomeus vandaan haalde. De kerk is mooi, aan de buitenkant een beetje te gerestaureerd. Maar binnen is de kerk prachtig. Een ding valt echter op: alle kapitelen zijn gesierd met uiterst vreemde voorstellingen.
Verwarring
Nergens een ‘gewone’ Maria, nergens een Daniël in de leeuwenkuil of een Abraham met zoon Izaäk. Alleen maar rare poppetjes. Het lijkt wel of kleine kinderen ze ontworpen hebben. Ik zag een beer een stier aflikken, een raar insect, een mannetje met een vierkant hoofd en twee armpjes omhoog, fabeldieren en apen, een soort platte knoop, twee worstelaars, twee leeuwen met de achterwerken tegen elkaar duwend en verder allerlei bladmotieven en nog wat rare beesten. Wat moest ik hiermee? De paters van la Pierre qui Vire in hun gidsen over het Romaans deden er het zwijgen toe. Gelukkig was er een meneer (Jean Conquet) die mij verder hielp. Hij wees erop dat de kerk een kleine afwijking vertoont in zijn oriëntering. Niet toevallig. Op de dag van de patroonheilige (St.Bartholomeüs, 24 augustus) gaat de zon recht achter het hoogaltaar op. De kerk is dwars gebouwd op een waterloop. ‘Een oud Druïdisch gegeven’ zei meneer Conquet. Het doopvont staat er recht boven. De kerk was van de vroege middeleeuwen af een graag bezochte halteplaats op de pelgrimstocht van Hollanders en Vlamingen. Een Jakobsschelp (de schelp die de pelgrims naar Santiago bij zich droegen) op één van de kapitelen herinnert daar aan. Verder niets dan vreemde voorstellingen op de kapitelen.
Keltische symbolen
Mijn onvolprezen gidst vertelde dat hier oude Keltische symbolische voorstellingen zijn aangebracht. Het gaat daarbij steeds om de individuele mens die moet kiezen tussen goed en kwaad. Geen heiligen staan er afgebeeld maar steeds alleen maar één mensenkopje, al of niet bedreigd door leeuwen of fabeldieren. Er zijn twee parallelle reeksen kapitelen naast elkaar. De ene reeks gaat over de weg omhoog naar God. Daar wordt bv. een wijs man afgebeeld (met een baard en gesloten ogen, hij denkt diep na) maar ook een mens die overgeleverd is aan de woeste beesten. Aan de goede kant fraaie bloemen, acanthusbladeren, touwen die in een keurig ordelijke knoop gedraaid zijn… aan de slechte kant onkruid dat maar een dag bestaat en knopen (de verkenner zou zeggen: oude wijvenknopen) die niet te ontwarren zijn. Dat hier zoveel Keltische motieven voorkomen is te danken aan de oude Keltische invloed vanuit Ierland, het land van de heilige Brandaan en Columbanus (hier even hoog in aanzien als Bernardus en zijn collega’s in de twaalfde eeuw!) die over de zeeën voeren en Europa bekeerden, dat wilde gebied aan de overkant (vanuit Ierland gezien). Een gelukkig huwelijk ontstond tussen het jonge westerse christendom (volgens de legende door Jozef van Arimathea vanuit Jeruzalem geïmporteerd) en het Keltische christendom. Het was een hele klus voor Rome om de kerkelijke theologie in die eeuwen onder controle te krijgen. Uiteindelijk lukte dat. Het oude Druïdische gedachtegoed en de oude Keltische symbolische motieven raakten een beetje uit de belangstelling en de continentale theologen van Cluny wonnen aan invloed.
De Druïden als vrienden
Maar in de kerk van Bénevent wordt de herinnering bewaard aan een zeer oud verbond: dat van de monniken van het westen en de Druïdische priesterkaste van de overkant van de zee. Naast enkele afbeeldingen van de kerk van buiten en van binnen tekeningen van a t/m f van enkele kapitelen van Bénevent l’abbaye. De mens moet (a) kiezen tussen goed en kwaad. Hopelijk krijgt hij zij leven op orde (b, de mooie knoop). Dat gaat niet gemakkelijk, soms is alles in de war (c, de verwarde knoop) dan raakt hij steeds verder ontwricht (d, de ontwrichte persoonlijkheid die op een kwal lijkt). Toch streven wij naar vrede en recht (e, de koe en de berin samen) en dan is de mensheid evenwichtig geworden (f, de wijze mens met baard, de handen omhoog gestrekt in een gebedshouding en de ogen dicht in concentratie). Interessant al deze zaken vooral in een tijd waarin de interreligieuze dialoog belangrijker is dan ooit.