Gods liefde gedaan

Op 25 november 1929 arriveerden de eerste broeders van de congregatie van Onze Lieve Vrouw van Lourdes (aan wie de kapel is toegewijd) in Heiloo. Het terrein van het oude landgoed Ypestein (de fundamenten zijn nog te zien op het veld voor de kapel) werd aangekocht. Voor de tweede wereldoorlog was het hele psychiatrisch ziekenhuis, inclusief kapel, gereed. De oorlogstijd was een ramp behalve dat de Duitsers er een openluchtzwembad aanlegden. De jaren 1945-1968 waren jaren van grote bloei, daarna kwam er veel verandering. Het aantal broeders verminderde: van 110 in 1959 tot 52 in 1968 tot nog enkele taaie volharders die in oktober 2005 vertrokken. De methoden zijn veranderd, hun werk wordt voortgezet door vrouwen en mannen. Kleinere units omringen nu de kapel, die daar fier staat als een majestueuze kleine Aya Sophia die ons wil spreken van de luisterrijke aanwezigheid van God in ons bestaan. De koepel welft zich over onze wereld beneden en leert ons dat het leven goed is omdat God zijn liefde over ons uitspreiden blijft door de eeuwen heen.

 Vierkant en cirkel

De cirkel en het vierkant zijn twee aspecten van God. Het vierkant verwijst naar zijn eenheid en vastheid, de cirkel naar zijn transcendentie. Via de antieken en Byzantium komt de cirkelsymboliek binnen, die ook in de Islam is overgenomen. De cirkel verwijst naar de goddelijke adem (de geest) die begin noch einde kent. Als de adem Gods stopt, is het afgelopen met de wereld. In de oudheid werd het cirkelvormige plan verbonden met de cultus van het vuur, het goddelijke heldendom, het heelal. In de Romaanse symboliek wordt dat alles herijkt en gericht op Christus Jesus. Het goddelijke Woord heeft menselijke proporties aangenomen. Hemel en aarde zijn verbonden, cirkel en vierkant (de menselijke versie van de cirkel) zijn aan elkaar geklonken.

Eerder schreven we over de oerkoepelkerk de Aya Sophia in Istanboel en over de koepelkerken in de Périgord. In ons bisdom zijn er ook enkele: in Beverwijk en Bussum en niet voor niets wordt de Haarlemse kathedraal ook met een koepel bekroond. Een koepelkerk verzamelt en ordent. De kapel van Heiloo, ingewijd vlak voor het begin van de twee wereldoorlog door Mgr. Huibers (samen met Kardinaal de Jong een rots in de oorlogsbranding), deed dat vele jaren. En alle bewoners van de Willibrordusstichting die ordening van hun zielen probeerden te vinden vonden en vinden er nog steeds, troost.

Pilaren en ramen

Twaalf kloeke kolommen van twaalf meter hoog (elk draagt een last van zo’n 100 ton) verwijzen naar de twaalf apostelen die ook hun vrachtje droegen. Ze zijn paarsgewijs gegroepeerd: de apostelen moesten immers steeds getweeën optrekken. Een 24-zijdige tamboer (het grote koepelgewelf) rijst fier omhoog. De buitenste spits van de koepeltoren haalt de 40 meter met gemak. De architecten Thunissen en Hendriks hebben dit opvallende bouwwerk gerealiseerd. Het oog van iedere reiziger richting Alkmaar moet er wel op vallen. Wat de ramen betreft heeft Dom. A.Beekman een diepzinnig iconografisch programma ontworpen. Er is minder plaats ingeruimd voor de ‘modernere’ devoties (de 7 smarten van Maria of de rozenkransgeheimen) maar aan de grote lijn van de heilsgeschiedenis van de mensheid waar de bezoeker ook deel aan hoopt te krijgen. In de ronding van de koepel zijn de zes eerste (de actieve) scheppingsdagen verbeeld. In de absis de Eucharistische symbolen: de Vis, de Pelikaan, het Offerlam en het Manna. In de zijmuren zijn vier series van elk zeven ramen aangebracht. Twee groepen van zeven aan de noordzijde met voorstellingen uit het Eerste Testament en twee groepen van zeven aan de zuidkant met voorstellingen over de realisering van de oude beloften. De Haarlemse glazenier Trautwein verbeeldde dat alles in glas.

Aartsvaders en –moeders en sibyllen

Men komt aan de oostzijde binnen. Aan de rechterkant (aan de noordzijde) Eva, de oermoeder, Kaïn en Abel, Noach, Izaäk met Sara, Hagar en Ismaël (de stamvader van de Islam). De tekst uit Genesis 3 wordt verbeeld. De herinnering aan het tot stof en as keren van iedere mens maar ook de belofte van een nieuwe toekomst, de vernietiging van de slang onder de voeten van Maria. Verder zijn er de profeten en voorvaders van Jesus en oma Anna. De heidense dichter Virgilius en de Sibyllen van Albumea en Eritrea (‘een maagd zal het gegeven zijn de Godmens te voeden’) en de aan de Tora en het Hooglied ontleende beelden uit de Marialitanie (ark van het verbond, toren van David, mystieke roos).

De lof van de vrouwen en Maria

Aan de zuidkant treft men nog vrouwen uit het Eerste testament aan: de dochter van Jefta, koningin Esther en Debora. Beelden uit Jesus Sirach (24,13-20) verwijzen naar de glorie van Maria: de Ceder (van de Libanon), de cypres (in het Hermongebergte), de palm (van Ein-Gedi), de rozenstruik (bij Jericho), de groot geworden olijfboom op de vlakte, de plataan aan de waterkant en de balsemstruik die heerlijke geuren van kaneel en balsem verspreidt.  Het gaat ons misschien duizelen maar dat is niet erg. De cirkelvormige bouw blijft onze gedachten ordenen.

De toekomst

Wat zal de toekomst brengen voor deze kapel? Onlangs is de buitenkant gerestaureerd. De koepel is plotseling koperkleurig maar… zal weer groen worden. Een kerkelijke bestemming zit er niet meer in. Er worden allerlei toneelstukken gespeeld en andere manifestaties gehouden. In ieder geval wordt hij gebruikt en is dit monument voor het nageslacht behouden. Maar met weemoed denk ik toch terug aan de troost die velen hier onder de koepel hebben mogen voelen.

Het zal altijd zo blijven: onder een koepel blijft het goed toeven!

Dank aan broeder P. Stevens die mij over deze kerk informeerde en kosteres Hannie Wessel die mij ontving.. Verwezen wordt naar de artikelen in Samen Kerk van maart 2003 over de koepel waaronder het goed bidden is en van juli/augustus 2004 over de Aya Sophia in Istanboel.