Wie in de Botahtaung township in de stad Yangon (het vroegere Rangoon) in Birma (Burma) wandelt raakt in de Bo Aung Kyaw straat in verwarring: Hé, daar staat de Bavokathedraal van Haarlem. Maar wat heeft die een rare spitsen! De toerist die dit zou zeggen is geen domoor maar een kenner. Deze grootste kathedraal van Birma is inderdaad gebouwd in de stijl van de Haarlemse Bavo. Hoe dat zo komt?

Het begin

Laag Birma was in de bouwtijd een provincie van Brits-Indië. Kort voor zijn dood zette Bisschop Paul Bigandet (Apostolisch Vicaris in Birma van 1956-1894) alles op alles om een terrein te bemachtigen voor de bouw van een kathedrale kerk die groot genoeg zou zijn voor zijn steeds groeiende kudde. Hij probeerde een bouwterrein te verwerven rond de Sint Paulusschool aldaar. Volhardend in zijn eis om evenveel godsdienstvrijheid te krijgen als alle andere godsdienstige gemeenschappen van Birma gelukte het hem op 23 januari 1893 een nieuwbouwproject aan de Barr Street te beginnen. Kort daarna trok hijzelf naar het hemels vaderhuis. Hij werd opgevolgd door bisschop Cardot, die allerlei mooie plannen had. In Europa wilde hij architecten gaan zoeken.

Machtsgreep van de Cuypersen

In Frankrijk kwam Cardot de civiel ingenieur (later priester geworden) Hendrik Janszen (1858-1911) tegen die hem wel wilde helpen. Father Janzen had in Parijs onder leiding van Dr. Pierre Cuypers gestudeerd en had zelf met hem en zijn zoon Joseph (de hoofdarchitect van de Haarlemse Bavo) meegewerkt aan de bouw van het Rijksmuseum in Amsterdam. Joseph maakte prachtige plannen voor een kerk in oosterse stijl met mooie koepels in de stijl van de Mamelukken. Merkwaardig de overeenkomst met plannen voor de Haarlemse Bavo inclusief de dubbelwandigheid (met de open galerijen aan de binnenkant). De kooromgang van het eerste ontwerp leek op die van Haarlem maar is wat smaller en heeft vijf in plaats van zeven kapellen. Dit eerste plan werd –zeer tot Jos Cuypers’ verdriet- resoluut afgekeurd. Men wilde geen bouwwerk met een oosters maar met een westers karakter om de tegenstelling tussen Boedistiche en Islamitische bouwstijl te ontlopen en een westers georiënteerd christendom te presenteren.

De bouw

Het oorspronkelijke plan werd totaal herzien. Men verlengde de kerk tot 89 meter en verbreedde hem tot 31 meter zodat 1500 mensen er een plaats in konden vinden. De torens werden drastisch verhoogd en kregen ranke spitsen. De onderbouwen doen sterk denken aan Haarlem maar de spitsen aan de Catharinakerk van Eindhoven. Een witmarmeren hoeksteen werd ingezegend op zondag 19 november 1899 en het grote werk ging door. Terwijl in Haarlem druk gewerkt werd aan de bouw van de Bavo werden in Birma de Chinese bouwlieden op de hoogte gebracht van de Hollandse baksteenbehandeling. Men maakte van dezelfde siertechnieken gebruik als bij de Haarlemse Bavo. Tijdens de hele bouw was Father Janzen in een bouwkeetje aanwezig.

De inwijding

De kathedraal werd in 1911 ingewijd en op 22 februari 1911 aan Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen toegewijd. Vijf maanden na de inwijding overleed Father Janzen. Hij werd begraven bij de ingang van de kathedraal. Geheel onbewust daarvan lopen de talrijke bezoekers van tegenwoordig over zijn grafsteen heen. In 1930 leed de kathedraal aardbevingsschade. Bij de Japanse invasie bleef hij gespaard, maar bij de geallieerde herovering moesten de glas-in-loodramen het ontgelden. Toch is er nu nog heel wat moois te genieten in deze kathedraal! Al is het maar die prachtige detaillering aan de buitenkant van de zijbeuken. Een Europees aandoende kerk met exotische details.

Het zware heden

Informatie over Birma (Myanmar) komt meestal van politici in ballingschap. Veertig jaar dictatuur heeft het Birmese volk armoede en repressie gebracht maar ook Aung San Suu Kyi de dochter van de vader des vaderlans Aug San wakker gemaakt. Ze won in 1990 met haar nationale Liga voor Democratie met overmacht de eerste democratische verkiezingen in veertig jaar. De generaals bleken slechte verliezers en de NLD-leidster kreeg huisarrest. De Nobelprijs voor de  Vrede die in 1991 aan haar werd toegekend kon ze niet zelf in ontvangst nemen. Toch is Birma meer dan een grimmige dictatuur alleen. De in overgrote meerderheid boeddhistische bevolking is vriendelijk, en hecht veel waarde aan ingetogen gedrag en respect voor ouderen. Birma is ook het land van de duizenden fraaie pagodes naast de nog steeds prominent aanwezige statige overblijfselen uit de koloniale tijd waar de kathedraal van Yangon een voorbeeld van is. We zagen hoe moeilijk het was voor de westerse christenen de ontmoeting met de oude Birmese cultuur aan te gaan. Gelukkig bestaat die nog. Er wordt veel geschreven over geestelijke zaken en gemusiceerd en overal klinken de gebedsklokjes van de mensen thuis. Jonge monniken getuigen van een waardevoller manier van leven dan die de generaals uitstralen. Dat het klokgelui van de Cuypers-kathedraal zich maar goed met al die andere fraaie klanken mag mengen!

Arjen Looyenga 1997 in ‘Getooid als een bruid’(de Haarlemse Bavo) 103-105.

Over de stichting van de kathedraal te Rangoon: E. Luce, an account of the catholic mission of Southern Burma and of the cathedral of the Immaculate Conception, Rangoon/London 1909, blz. 56-89 verder: M. Ypelaar, ‘Ir H. Janzen, uitvoerend architect van de cathedraal te Rangoon’, De Ingenieur 34 (1919),430-432.

Zie ook de aflevering ‘Birma (Myanmar)’ in de Landenreeks van de NOVIB (KIT-Publishers).