Tussen de Omringdijk en de Lange Dijk

Ten noordoosten van Oudkarspel, dat al uit de 11^e eeuw als een van de vier langgerekte dorpen aan de Langedijk ontstaan is, ligt Waarland. Het is een tamelijk nieuwe nederzetting, die zich pas vanaf 1910 als een tuindersdorp ontwikkelde. Aangezien tuinders vroom en meestal katholiek zijn in deze streken moest er een mooie kerk komen vanzelf (dat laatste woordje besluit menig westfriese opmerking).

Oudkarspel

De meest nabijgelegen oude kerk is die van Oudkarspel: de zgn. Allemanskerk (eigenlijk Martinuskerk) waar veel activiteiten plaats vinden.  De toren dateert nog uit de 13^e eeuw, het koor uit de 14^e eeuw. In 1868 werd het koor bepleisterd, een nieuw schip gebouwd en de toren van een frivole spits met hoektorentjes voorzien. Een eeuw later gaf een felle brand (in 1969) de gelegenheid de kerk te restaureren naar de staat waarin hij in 1726 afgebeeld was. De toren is nu wel heel sober geworden: het koor is prachtig! In Waarland was geen oude kerk. Wel indrukwekkende oude molens. Midden in het dorp staat de oude poldermolen die tot 1951 de polder Waarland bemaalde.  De met hout beklede voet stamt maar liefst uit 1571. Ten noorden van het dorp staat de ‘Slootgaardmolen’, een vergelijkbare poldermolen uit circa 1590 die de Slootgaardpolder bemaalde.

De Cuijpersfamilie

Als architect voor de nieuwe kerk in Waarland werd door de toenmalige bisschop Callier de jonge Cuypers aanbevolen, die zijn sporen had verdiend bij de bouw van de Haarlemse kathedraal. Hij was niet alleen maar ‘de zoon van’ maar een architect die een hele originele manier van bouwen had ontwikkeld. Zijn vader Pierre –om hem toch even te noemen- had, geïnspireerd  door de actieve en soms eigenwijze Alberdingk Thijm- een grote invloed gehad op de vaderlandse bouwkunst. Het Rijksmuseum (onlangs voortreffelijk gerestaureerd) had hij op zijn naam staan en grootse kerken als de Catharina in Eindhoven en de (helaas gesloopte) grote Willibrordus aan de Amsteldijk in Amsterdam. Gelukkig staan daar de Posthoornkerk aan de Haarlemmerdijk (helaas niet meer als kerk in gebruik) en de Dominicus aan de Spuistraat  nog fier overeind. Ik noem de oude Pierre even omdat de jonge Joseph een zoon had die naar hem genoemd was en die als jonge Pierre samen met vader Jos veel heeft bijgedragen aan de bouw van St. Wulfram in Waarland.

 St. Wulfram en zijn navolgers

Om een beetje oude indruk te maken werd (volgens mij) St. Wulfram als patroon gekozen.  Wulfram is bekend als de enige bekende Frankische missionaris die zich aan de missie onder de Friezen wijdde. De regio West-Friesland was ooit gekerstend door grote missionarissen als Willibrordus Bonifacius en Wulfram. Wulfram was dus een tijdgenoot van Willibrord en heeft zijn feestdag op  20 maart. Hij staat afgebeeld in een van de bovenramen van het koor van de Haarlemse kathedraal. Het raam heeft als thematiek: de tweede bede van het Onze Vader (‘Uw Rijk kome’) en de doop. Wulfram zien wij helemaal bovenin. Hij doopt een man die Ovo heet en al aan de afgoden beloofd was. Wij ontmoetten Wulfram al eerder in onze Kerkengek-artikelen-serie (Samen Kerk juni 2013) in Hoogwoud. Daar vertelt men de fantastische legende dat de woeste Friese koning Radboud (Redbad, 679-719) zich door de Heilige Wulfram in Hoogwoud zou hebben willen laten dopen. Maar omdat hij vreesde zijn (niet gedoopte) familie niet in de christelijke hemel aan te treffen, zag hij daar van af. Of dat verhaal waar is? Laat maar; belangrijk is dat hij als een goede voorspreker de parochie van Waarland kan bijstaan. Vele oude kerkgebouwen als Oudkarspel en de ruïnekerk van Oude Niedorp en verderop de oude Ursula van Warmenhuizen en die van Haringhuizen zijn overblijfselen van het rijke roomse leven van vóór de Reformatie.

Heldhaftige lieden

Bij de overgang naar de nieuwe leer kwamen protesterende pastoors uit de steden (waaronder de fanatieke pastoor Cleerbesem) in het gevang van Sonoy in de burcht van Schagen. Hun taak werd overgenomen door jongere geestelijken die zich om strategische redenen op het platteland vestigden. In de onmiddellijke omgeving van Waarland hebben zich heldhaftige taferelen voorgedaan! Het niet zo ver hier vandaan gelegen dorpje Zijdewind is  beroemd geworden door de vormselplechtigheid in de boerderijkerk daar op 24 augustus 1649. Men zegt dat daar 3000 mensen uit het hele Westfriese land op af gekomen waren. Vicarius Jacobus de La Torre, titulair bisschop van Efese (!) zou de plechtigheid gaan leiden. Maar de overheid had er oren van gekregen. Toen de schout en schepenen aankwamen had de menigte zich in de boomgaarden verspreid. De woedende menigte sloot toen de soldaten op in de kerk en na enkele stokslagen opgelopen te hebben kregen die een vrije aftocht. Helaas ging de vormselplechtigheid toch niet door: de Vicaris met zijn assistenten waren inmiddels naar Heerhugowaard gevlucht. Als wraakactie werd het preekhuis gesloopt en zo heeft er tussen 1649 en 1730 in ’t Veld en Zijdewind geen katholiek bedehuis gestaan. In plaats daarvan kwam een gereformeerd kerkje waar niemand kwam.

De St. Wulframkerk in Waarland

Op 1 november 1919 heeft pastoor J. Vollering op verzoek van monseigneur A.J. Callier bisschop van Haarlem, de Sint Wulframparochie in Waarland gesticht. De kerk moest toen nog gebouwd worden. De vieringen werden op dat moment in een stolpboerderij gehouden. De kerk is –als gezegd- ontworpen door Jos Th. Cuypers. Jos Cuypers heeft samen met zijn zoon Pierre (de kleinzoon van…) het ontwerp voor de kerk gemaakt.  De bouw van de kerk werd in het voorjaar van 1921 gegund aan het plaatselijk aannemingsbedrijf Jo Keet. De ingebruikneming van de nieuwe parochiekerk vond plaats op het hoogfeest van Pasen op 16 april 1922. De wijding van de kerk werd op 18 juni 1922, door bisschop Callier uiteraard, verricht. De kerk is een driebeukige basilicale bouwmassa met een dakruiter en een voorportaal. Van binnen maakt hij een aangenaam ruime indruk. Mooi is dat de Mariakapel aan de zijkant de hele dag open is. Vele gelovigen (waaronder ook vele Polen zoals ik uit het intentieboek opmaakte) vinden daar troost. De altaren in de kerk zijn ontworpen door Pierre Cuypers jr. en ademen een Jugendstil-karakter. Het hoogaltaar stelt de Calvarieberg voor met Johannes en Maria naast het kruis. Het glas-in-loodraam van het Laatste Avondmaal is ontworpen door W. Mengelberg uit Zeist en eerst in 1951 geplaats. Verder ziet men op en schildering links Maria, rechts de Wulfram, in het midden onder de Michaël met weegschaal en een figuur met een open boek (wie?). De kerk maakt indruk door de smaakvolle detaillering. Dat zie je o.a. aan de zoldering en aan de fraaie dubbele kapitelen aan de zijkant. In 2008 is de pastorie verkocht en is een nieuwe parochieruimte achter in de kerk gemaakt. Er is een hoger gelegen begraafplaats achter de kerk. In de bisschoppelijke beleidsnota Nieuwe Tijden Nieuwe Wegen uit 2004 wordt gesproken over het nut van samenwerking tussen de parochies. Waarland maakt deel uit van de zeven parochies in de kop van Noord Holland op weg naar die samenwerking. Ze even noemend: Heer Hugowaard De Noord, Waarland, ’t Veld, Schagen, Hippolytushoef, Wieringerwerf, Middenmeer en Nieuwe Niedorp. De H. Wulfram kan tevreden zijn!

Gegevens zijn ontleend aan de propaganda folder van de genoemde zeven parochies en de uitgave van de Rijkdienst van Monumentenzorg over Noord-Holland bz. 471. De KAW wandelroute van Friesland naar Friesland loopt van Dirkshorn, de Speketersweg (!) kruisend over Oudkarspel oostwaarts naar Nieuwe Niedorp en Aartswoud.