Het westen vanuit Mekka gezien

De zuidelijke kuststrook van Portugal is bekend onder de naam ‘De Algarve’. Dat is Arabisch voor ‘de westelijke streek’, uiteraard vanuit Arabië gezien. Wie vanuit de zuidelijke Algarve noordoost-waarts rijdt komt vele ooievaars tegen die op de elektriciteitsplan hun nesten bouwen. Soms zijn wel 30 palen achter elkaar “bewoond”. Het landschap is verder kaal totdat zich plotseling om een hoek een rotsdal openbaart met een enorme burcht. Daar rondomheen ligt het stadje Mertola.

De oude hoofdstad van het Moorse rijk

Het is moeilijk voor te stellen dat dit afgelegen oord ooit hoofdstad van Zuid Portugal was al in Romeinse en pre-Romeinse tijden, later van het Moorse Koninkrijk en nog later van de lang vergeten Ridderorde van Sint Jacob. De stad vlijt zich tegen de burchtberg aan en wordt aan de lange zijde omzoomd door de grote Guardiana-rivier, een meer gelijk. In de stad zijn vijf Musea waarin alle aspecten van de geschiedenis woorden belicht. Het is aan te bevelen boven in de toren van het kasteel te beginnen en dan af te dalen tot je na het Moorse museum en het Oud Christelijke museum in de kelders van het Romeinse museum onder het stadhuis belandt.

De oude moskee

De aandacht wordt echter steeds getrokken door een zeer eigenaardig bouwwerk, de Mesquita (Portugees voor Moskee) genaamd. Het is een vierkant bouwwerk, stralend wit met een stekelige kantelen op het dak en geflankeerd door een dikke toren, de oude Minaret naar Afrikaans model (geheel anders dan de ranke potlood-minaretten die steeds meer Europa sieren).

Als men de oude moskee binnengaat kom je in een woud van ranke pilaren terecht. Tegen de oostwand is een nis richting Mekka waarin tegenwoordig het tabernakeltje staat geplaatst. De pilaren dateren uit de vroege middeleeuwen (11^e eeuw!) maar ze worden bekroond door ranke blanke kruisgewelven. De laatste stammen uit de christelijke tijd en ze vervangen de hoefijzerbogen waarmee de pilaren vroeger bekroond werden. Daarboven was in de Islamitische tijd, een gewoon platte houten zoldering.

Velen kennen de grote moskee-kathedraal van Cordoba. Een gigantisch bouwwerk met wederom een woud (maar dit keer zeer uitgestrekt) van pilaren. In de 16^e eeuw is in het midden van die enorme Moskee een complete kerk gezet. Het effect van de totale ruimte wordt daardoor bedorven maar er is nog wel een groot stuk gave Moskee over. De kleine Mesquita van Mertola is dat lot bespaard gebleven en zo kan men de oorspronkelijke sfeer genieten. Er zijn plannen om de 15^e eeuwse gewelven weg te breken en de oude hoefijzerbogen weer aan te brengen maar voor mij is dat niet nodig: de sfeer is zo ook puur en apart.

Wisseling van de wacht

Het is een boeiende historie waar wij hier de sporen van aantreffen. Interessant in deze tijd van ontmoeting van de wereldgodsdiensten. Het is vreemd om te merken hoe Noord Afrika, een bloeiende kerkprovincie in de tijd van bisschop Augustinus nu geheel geïslamiseerd is. Portugal en Zuid Spanje zijn echter na de grote veroveringsoorlogen van de Moorse koningen weer gekerstend. Sommige bedehuizen veranderden binnen enkele eeuwen twee of drie keer heen en weer van godsdienst. Dat gold voor het zuidwestelijke gelegen Silves. In Mertola bleef de Moorse invloed langer gelden.

Ontmoetingen in onze tijd

In Damascus staat een enorme kerk uit de 6^e eeuw gewijd aan St.Johannes de Doper. Die kruiskerk werd Moskee. In het jaar 2000 bezocht Paus Johannes Paulus II deze Moskee en bad er samen met Islamitische geestelijken. Een ontmoeting van een niet te overschatten belang. In de Haarlemse kathedraal kwam een klein jaar terug een groep van 25 Imams uit de provincie Noord Holland op bezoek. Ondergetekende begon om de gasten te bedanken voor de meetkunde die wij in het westen via de Islam overgeleverd kregen zodat wij onze kathedralen konden bouwen. De gasten condoleerden mij toen met het overlijden van de al eerder genoemde Paus Johannes Paulus II die zoveel voor de dialoog der wereldgodsdiensten had betekend. We zijn blij met het gesprek in onze jaren van Paus Franciscus die Istanboel bezocht met zijn blauw Moskee en oude Aya Sophia, de kerk die Moskee werd precies omgekeerd hier.