Een neogotische droom

Een echte schuilkerk

Van harte ging het niet maar in 1578 werd ook in de hoofdstad de katholieke eredienst verboden. Dat betekende dat die gewoon werd voortgezet, zij het kleinschaliger, in talloze schuilkerken die meestal in huizen waren ondergebracht en zo beter ‘huiskerken’ kunnen worden genoemd. Ze werden aangeduid met de namen op de gevelstenen :‘het Haantje’, ‘de Zijdeworm’, ‘de Posthoorn’, ‘de Zaaier’, ‘de Spin’, ‘de Papegaai’ om maar enkele leuke namen te noemen. Een Frans Vlaamse Jezuïet ontfermde zich rond 1628 over de groep Amsterdamse gelovigen die zich onder het patronaat van Sint Franciscus Xaverius hadden verenigd. Zij beschikten niet over een vaste bidplaats maar de energieke pater Laurentius kocht drie panden op en zette in 1654 de schuil/huiskerk ‘de Crijtbergh’ op, genaamd naar het grootste huis aan het Singel. Bij een eventuele inval kon men langs de Katersteeg en de Stadswal (nu Herengracht genaamd) ontsnappen. Illustere Amsterdammers, onder wie de bouwmeester van het stadhuis Jacob van Campen en de dichter Vondel, bezochten deze kerk. Er moest al spoedig worden uitgebreid vooral omdat door Kinnesinne van de Hollandse zending een andere Jezuïetenkerk in Amsterdam moest worden gesloten. In 1667 werd een kloeke schuilkerk gebouwd, die echter in 1708 toen echt een schuilkerk werd omdat de Jezuïeten betrokken werden bij het conflict over de Jansenistische invloeden op de Hollandse zending. De Staten van Holland besloten dat alle Jezuïeten het land uit moesten. Dat gebeurde dus niet en in het grootste geheim gingen de paters in de Krijtberg verder met hun apostolaat.

Betere tijden

Toen de gemoederen wat bedaard waren werd op Eerste Pinksterdag 1788 De Krijtberg officieel heropend. Een van de misdienaars van de begintijd was Jan Philip Roothaan, beroemd omdat hij van 1829-1853 Algemeen Overste van de Sociëteit zou worden. In die tijd werd een krachtige verbouwing gerealiseerd waarbij de 17e eeuwse panden geweld aan werd gedaan. Maar de vereniging ‘Hendrick de Keyser’, die voor de oude Amsterdamse pandjes opkomt, bestond nog niet. De schuilkerk kreeg een nieuwe entree via de pastorie, die als een patriciërshuis oogt maar door het IHS in het fronton boven de kroonlijst zich daarvan onderscheidt. Eind jaren zeventig van de 19e eeuw kwam het plan een nieuwe Krijtberg te bouwen. Bisdom en dekenaat waren doodsbenauwd dat het kerkbestuur de zaak niet zou kunnen financieren (zoals men dat in de zestiger jaren van de volgende eeuw ook zou zijn) maar men hield vol en ging met architect Tepe de hoogte in omdat het bouwterrein dat vroeg. Men koos niet voor Cuijpers omdat die naar men zei te dure torens wilde realiseren (hoewel de torens van Tepe van IJsselstein en Raalte er mogen wezen!) maar vooral omdat Tepe een Jezuïetenachtergrond had. Tepe ontwierp eerst een veel monumentaler voorgevel (geïnspireerd op de westgevel van de oude Haarlemse Bavo) dan nu gerealiseerd is. In 1881 werd begonnen met de bouw van de kerk. Na de voltooiing jubelde de katholieke illustratie: ‘wat een heerlijk tempelgebouw verrees naast de oude lage huiskerk.’

Een neogotische droom

Het ‘heerlijke tempelgebouw’ staat er nu al heel wat jaren. In de jaren van de reorganisatieplannen van de jaren zeventig van de vorige eeuw kwam men op het idee de kerk aan de zielzorg te onttrekken. Het hoge gebouw zou zich bij uitstek lenen voor de inbouw van een theologische bibliotheek. Die plannen gingen niet door. Net zoals het bisdom zich in de 19e eeuw onterecht zorgen maakte over de financiering zo is ook in onze dagen het wonder geschied: de neogotische droom bleef bewaard, ja werd zorgvuldig hersteld. Kees Fens schreef ergens dat men in het neogotische priesterkoor, als het licht door de gloeiende ramen naar binnenvalt, iets aantreft van de sfeer van het brandende braambos van Exodus 3. Ikzelf ben wat nuchterder en het heeft lang geduurd eer ik tegen deze bonte neogotische overdaad aan kleuren aan muren en in ramen bestand was. Nu kan ik er beter tegen al wen ik er nooit aan dat de 16e eeuwse Ignatius in quasi hooggotische stijl verbeeld is. Een van de hoofdschuldigen (als ik dat zo mag noemen) aan de bonte uitdossing van de Krijtberg is Wilhelm Mengelberg (1837-1919). Hij werd in Keulen in een protestants gezin geboren, maar raakte zo onder de indruk van de middeleeuwse kunst dat hij tot het katholicisme overging. Zo sierde hij het door Tepe in sobere stijl neergezette gebouw overdadig op. Wonderlijk genoeg is al deze drukte toch harmonisch. Maar toch krijg ik in de Krijtberg, en meer nog in de nog kakelbonter voormalige Redemptoristenkerk aan de Keizersgracht nog steeds een hevig verlangen naar de soberheid van het Romaans.

Een naar beeld

Kees Fens spreekt over de beelden die naar ons glimlachen. Geldt dat ook voor het beeld op de triomfboog van de geblinddoekte synagoge? De huidige pastoor zit een beetje omhoog met deze synagoge-verbeelding en zegt tegen de kinderen die hij rondleidt: ‘dat beeld stelt de mensen voor die God niet willen zien.’ Een goede oplossing. In het Heilige jaar 2000 was er een rondreizende tentoonstelling ‘Ecclesia en Synagoge’ gewijd aan de verbeelding van Kerk en Synagoge in de Christelijke kunst. Was er, in de dagen van Augustinus, nog sprake van een ‘sluier die het jodendom bedekt dat eigenlijk alle waarheid al in zich heeft’ in de loop der eeuwen wordt die sluier een blinddoek en gelden de joden als degenen die het heil niet willen zien. Onze moeder de Synagoge werd steeds onwelwillender afgebeeld. Zo ook in de Krijtberg maar de vriendelijke Davidssterren in de voorgevel compenseren dat een beetje.

Andere tijden

De tijden zijn gelukkig veranderd. Christenen en joden wachten samen op de Messiaanse wereld en willen daar samen aan bouwen. De God van het brandende braambos riep in Mozes de hele mensheid op Zijn droom van sjaloom en gerechtigheid werkelijkheid te laten worden. Dat de verkondigers in de Krijtbergkerk daar mensen tot in lengte van dagen bij mogen inspireren!

Gebruik is gemaakt van het boek: De nieuwe Krijtberg, een neogotische droom.
Tepe ontwierp in ons bisdom ook nog de kerken van Schagen en A’dam-Niewendam.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.