De oude geschiedenis

Het zal de lezer verbazen dat sommige kernen van Amsterdam-Noord ouder zijn dan de hoofdstad zelf. Schellingwoude bijvoorbeeld bestond al voordat het IJ bestond. Deze zeearm is pas gevormd bij het ontstaan van de Zuiderzee in de twaalfde eeuw. De novembervloed van 1170 is daar verantwoordelijk voor. Van de hoofdstad dateren de eerste bewoningssporen pas van na deze vloed. In hun gezamenlijke strijd tegen het water werkten de dorpjes in noord goed samen. Na allerlei wisselende gemeente-indelingen werden al deze noordelijke woonkernen in 1921 door Amsterdam geannexeerd.

Onderdeel van Amsterdam 

Toen het noorden van het IJ aan het begin van de 20^e eeuw bij Amsterdam ging horen lokte het uitnodigend woonperspectief voor arbeiders industriereuzen naar Noord. Vliegtuigbouwer Fokker vestigde zich er, net als kabelbouwer Draka en autofabrikant Kromhout. Scheepsbouwers ADM en NDSM streken neer aan de noordkant van het IJ, evenals petrochemische multinationals Shell en Ketjen, later opgegaan in AkzoNobel. De Tweede Wereldoorlog had een verwoestende uitwerking op Noord. Het bombardement van 17 juli 1943 (dat wordt jaarlijks herdacht) had Fokker en de zware industrie als doelwit, maar de explosieven belandden in de omliggende woonwijken met 158 doden tot gevolg. Toen in de jaren zestig de scheepswerven verdwenen, namen kunstenaars en krakers bezit van de leegstaande loodsen op de NDSM-werf. Op de plek van de ADM-werf kwam woonwijk IJplein en ook voor het voormalige Shellterrein werden nieuwe plannen gesmeed. Desalniettemin kreeg Noord aan het begin van deze eeuw een ‘etiket van treurigheid’ opgeplakt. In Noord was ook een van de veertig ‘Vogelaarwijken’ waar veel moest gebeuren. Een nieuwë tijd is gelukkig de laatste jaren aangebroken.

Anno 2015

Anno 2015 heeft Noord een metamorfose ten positieve ondergaan. Loodsen dienen als evenementenhal voor beurzen of feesten. Kleine arbeidershuisjes zijn gewild op de woningmarkt. The New York Times prees het stadsdeel drie jaar geleden al wegens haar ruimte voor creatieve ondernemers en diverse reisplatformen noemen Noord moeiteloos in één adem met Williamsburg in New York en Kreuzberg in Berlijn. Op het voormalig Shell-terrein bevindt zich het filmmuseum EYE en vanaf volgend voorjaar moet de A’DAM-toren het epicentrum van de danceindustrie worden. De voormalige Shelltoren, icoon van de oliehandel, is omgebouwd tot A’DAM, het nieuwe muziekcentrum van de ‘dancemusic’ in de stad. Ruim vijftig miljoen kost de transformatie van de wat verwaarloosde toren tot een hotspot met hotel, bars, een ronddraaiend restaurant en ga maar door. Bij helder weer kun je Utrecht en Purmerend zien liggen. Noord zal de plek zijn waar het gebeurt!

De kerken van Noord

Amsterdam-Noord is eigenlijk een aaneenschakeling van oude woonkerken. De IJtunnel voert ons om te beginnen naar Buiksloot. Aan het Buiksloterpad staat op de plek van de middeleeuwse kerk een aandoenlijk protestants kerkje uit 1709. De andere woonkernen zoals Holysloot en Nieuwendam moesten het met Waterstaat-achtige kerkjes doen uit het begin van de 19^e eeuw. De katholieken hadden hun gewone schuilkerkjes. Ze kwamen prachtig terug met de Ritakerk aan het Hagedoornplein. Kropholler bouwde die in 1921. In 1926 bouwde hij het Rosaklooster, waardoor een katholieke enclave ontstond. De kerk leed enige oorlogsschade. Bij het herstel in 1946 heeft architect Van Moorsel het schip verlengd. De toren werd niet herbouwd. In Buiksloot werd in 1932 de Stephanuskerk (we komen hier op terug) gebouwd. In Tuindorp-Oostzaan verrees in 1951 de Allerheiligst Sacramentskerk (van Evers en Sarlemijn). De hervormde christenen bouwden daar de markante Bethelkerk aan het Plejadenplein (S. van Woerden en D. Slebos 1957). Tuindorp Oostzaan had behalve gezellige huizen ook een majestueuze molen, ‘De Admiraal’ uit 1792. Nieuwendam heeft de meest representatieve katholieke kerk aan de Nieuwendammerdijk. Een echte Tepe-kerk uit 1888 die een oudere kerk uit 1828 moest vervangen. De kerk bevat van elders afkomstige kruiswegstaties uit de 18^e eeuw. Het hoofdaltaar dateert uit 1890, de preekstoel uit 1906 en beide komen uit het atelier van Mengelberg. Er zijn laat 19^e-eeuwse ramen van Van Soest en Willemse uit Utrecht en enkele 20^ste-eeuwse ramen van Gisèle d’Ailly – van Waterschoot van der Gracht (die ook ramen voor de kathedraal maakte). Er staat een Ademaorgel uit 1926. De pastorie naast de kerk is ook door Tepe ontworpen. Na de oorlog werden in Nieuwendam nog de Pastoor van Ars-kerk gebouwd aan de Volendammerweg (1969 W.M. Weerkamp) en in 1969 de Salvatorkerk (architecten J. van der Grinten en L. Heijendijk) aan het Savelsbos.

Naar een nieuwe hoofdkerk

Al die kerken samen in gebruik houden werd op den duur een wat zware opgave. De krachten bundelen was de oplossing. In 2002 werden de parochies in Noord gefuseerd. Eerst wilde men een grote nieuwe kerk bouwen. Dat was op korte termijn niet te realiseren. Na veel nadenken en overleggen viel het besluit om te kiezen voor één hoofdkerk. De keuze viel op de Stephanuskerk. Centraal gelegen en… het is er gemakkelijk parkeren. Alle andere kerkgebouwen werden aan de eredienst onttrokken. De Rita was dat al in 1995. De Pastoor van Ars en de Sacramentskerk volgden in 2008, de Salvator in 2012 en de Augustinus in Nieuwendam in augustus 2014. Alleen de Augustinus in Nieuwendam heeft nog zijn oude inventaris.

De nieuwe Augustinuskerk

Deze sobere torenloze, eerst naar Stephanus genoemde, kerk aan de Kamperfoelieweg werd in 1932 gebouwd door architect K.P. Tholens (1882 – 1971). Er waren wel plannen voor een hoge, torenachtig koorpartij maar… het was crisistijd. De kerk kreeg wat meer luister na een algehele renovatie door de architecten Paul van Geel en Peer Houben die in juli 2014 gereed kwam. Op 12 oktober 2014 werd de kerk gewijd (dat was nog nooit gebeurd!). Het priesterkoor werd uitgediept. Onder het glooiende ciborium werd door Daan Lockefeer een nieuw vierkant altaar gebouwd met onder de enorme altaarsteen (door stoere vrijwilligers even opgetild) de relieken van de buiten gebruik gestelde kerken. Lockefeer ontwierp ook ambo, paaskandelaar en credenstafel. Fraai is het Mariabeeld achterin de kerk; dit komt uit de Rita. Ook fraai is het oude Doopvont dat in de tuin van de kerk was terechtgekomen en weer teruggeplaatst is met de op zolder teruggevonden deksel. Het Vermeulenorgel komt uit huize St. Jakob en het Klop-positief uit Nieuwendam. Op 11 oktober 2015 werd een nieuwe serie ramen van de hand van de Tsjechisch-Nederlandse kunstenaar Isa Ondracek gepresenteerd. Thema is ‘de schepping’ naar aanleiding van de Bijbelboeken Genesis en de Eerste Brief van Paulus aan de Korintiërs, waarin Christus als de tweede Adam wordt voorgesteld. Het eerste raam beeldt de natuur uit. Kleine voorwerpen zijn uitvergroot: de natuur is in haar kleinheid ook groots. Het tweede raam beeldt de schepping uit als de dag, de zon, de bloemen en de mens, Adam, moet nog wakker gemaakt worden. Het derde raam gaat over brood en wijn (de Eucharistie). God verwacht van de mens dat hij deze producten mede-schept. Wij zijn immers hoeders van Gods schepping. Het vierde raam beeldt de nacht uit, tijd van rust en inspiratie. Er heeft inmiddels ook een patroonswissel plaatsgevonden. De oude patroon van Nieuwendam, de H. Augustinus, werd tot beschermer van de nieuwe parochie uitgeroepen. In hun kinderkerk heeft de jeugd geïnspireerd door Saskia Noordhuis hem afgebeeld. Dat geeft hoop voor de toekomst; fijn dat Amsterdam-Noord zo’n bescheiden, maar tegelijk luisterrijke hoofdkerk heeft gekregen!