Een eerbiedwaardige ouderdom

In de achtste eeuw was de oude abdij van Fulda al trots op de bossen (!) en landerijen aan de ‘fluvius Maresdeop’, het huidige Marsdiep. Men zou niet verwachten dat Den Helder al zulke oude papieren heeft. Toch wonen hier sinds oeroude tijden de Westfriezen. De Friezen beoosten het Vlie (het toenmalige veel smallere IJsselmeer) bewoonden hun terpen in het huidige Friesland. De Westfriezen hadden het veel moeilijker omdat men van het veen in hun streken aanvankelijk geen goede terpen kon bouwen. Later lukte het iets beter met zeeklei en wier. Het huidige Den Helder lag eertijds op een soort eiland door zo nu en dan wat bredere of smallere slufters of zeearmen van de rest van Noord Holland gescheiden. Op een kaart uit 1573 in opdracht van hertog Alva vervaardigd komen twee kerken voor: één in Huisduinen en één in Torp (de terp) iets dichter bij het huidige Den Helder.

Christenen aan het Marsdiep

Het is niet zeker maar wel leuk om te geloven dat St. Willibrord zelf het eiland Huisduinen heeft bezocht. De woeste koning Radbout bestreed met alle kracht het opkomende christendom maar het mocht niet baten. In het nabijgelegen Tessel verrezen in de eerste helft van de 10^e eeuw kerkjes. Men veronderstelt dat die in Torp niet veel later gebouwd werd. De eerste pastoors werden benoemd door de (door het kapittel van de domkerk in Utrecht aangestelde) proost van West Friesland, bijna een bisschop van die regio. Die proost werd eerst door de West Friezen verwend maar toen hij hoge belastingen ging heffen werd hij steeds minder geliefd. Later kwam de hele regio in de handen van de Hollandse graven.

Beeldenstorm en daarna

De beeldenstorm ging eerst aan Huisduinen en Den Helder voorbij. Er leek niet genoeg te halen. De plaatsen waren echter van zee uit gemakkelijk bereikbaar en werden –tegen de zin van de prins van Oranje- toch door de horden der watergeuzen geplunderd. Net als elders waren hier weinig volgelingen van de nieuwe leer. Pas in 1595 kwam er een eerste predikant. De katholieken begonnen aan hun schuilkerkentijd. Wel lastig maar voor een bewuste geloofsbeleving niet ongunstig. In het ‘kerkhuis’ van Huisduinen-Den Helder waren in 1660 540 communicanten. De tegenwerking door de overheid en intern gekrakeel tussen de volgelingen van Codde (de tegenwoordige Oud Katholieken) en de Rome getrouwe katholieken maakten de 17^e en 18^e eeuw tot een moeilijke periode voor de Helderse gelovigen. Maar door weer en wind trokken de roomse gelovigen naar de kerkhuizen waar de liturgie juist werd gevierd (helemaal naar Zijpe). Na veel moeite kwam er een (rooms) katholieke kerk (kerkje) in 1786 die werd toegewijd aan St. Nicolaas.

Van Nicolaas naar Petrus en Paulus

Na de ingebruikstelling van het Noord Hollands kanaal in december 1828 ontstond er nieuwe bebouwing vooral rond de marinewerf. In mei 1838 werd een stukje land gekocht aan de Jaagweg langs het Helders Kanaal voor 400 gulden waarop de nog steeds bestaande huidige Waterstaatskerk verrees. Als reactie op de ruzies met de Oud Katholieken koos men nu voor ‘echt Roomse patroonheiligen’: Petrus en Paulus. Men liet, om iedere twijfel uit te bannen, ook een reliëf met de pauselijke tiara in top in de voorgevel metselen. De waterstaatsarchitect Dansdorp tekende voor het ontwerp. Pastoor van Gent had het ontwerp dat door het ministerie van Waterstraat (vandaar het woordgrapje: ‘wat er staat is Waterstaat’) gemaakt was maar te accepteren. Toen de katholieken later hun eigen kerken wel zelfstandig mochten ontwerpen werd deze stijl geminacht. Tegenwoordig is er weer wat meer waardering: het zijn meestal vrij knusse kerken waarin men het altaar redelijk kan zien.

Herinrichting

Het laatste wordt tegenwoordig niet genoeg geacht. De oude Petrus en Paulus was een knusse theaterzaal (zie de foto). In de allereerste jaren waren er ook nog balkons in wat het theatereffect verhoogde. Maar is zo’n zaal ook een liturgische ruimte? In het jubileumboek ‘twaalf eeuwen katholicisme aan het Marsdiep’ uitgegeven in 1966 wordt de geschiedenis van de parochie ingedeeld in de periodes dat bepaalde pastoors het daar voor het zeggen hadden. Dat zouden we nu niet meer doen. De parochie is immers meer een gemeenschap geworden van mensen die samen verantwoordelijk zijn voor hun kerk.

Samen Kerk

De nieuwe inrichting van de kerk getuigt van die nieuwere kerkvisie. Bij de toelichting op de plannen voor de nieuwe inrichting tref ik de mening van de parochiaan aan: ‘bij het eucharistisch gebed is het niet meer van belang of je de voorganger van voren of van achteren ziet. Het gaat om ons allen samen de heilige geheimen vierend. Het samen in de kring rondom het altaar zijn drukt een maximale betrokkenheid uit. ‘ Bij het presenteren van de plannen was er enige zorg dat men door die kringidee de blikrichting (de axialiteit) van het gebouw geweld aan zou doen. Dat is duidelijk niet gebeurd omdat het kruistableau uit 1948 van de Helderse kunstenaar Lambert Simon (dat de oude schildering van de hand van Dunselman van de storm op het meer vervangt) en het zachtblauwe langwerpige plafond de blikrichting blijven bepalen. De heer Jan Besemer, oud voorzitter van de Diocesane Liturgische Esthetische Commissie spreekt over een tweede jeugd die dit kerkgebouw op 28 september 2002, toen de kerk weer in gebruik werd genomen, mocht ingaan. Van buiten is het bouwwerk prachtige gerestaureerd en van storende aanbouwen bevrijd. Van binnen is de kerk geen ‘bankenpakhuis’ meer maar een ruimte waarin ieder zich persoonlijk uitgenodigd en welkom weet. De restauratie van het exterieur werd met kerstmis 2014 gevierd. Tezelfdertijd ging de protestantse Opstandingskerk tegen de vlakte en werd een nieuwe Hindoutempel (de Raja Gopuram-tempel) vlak bij het vliegveld voltooid.

Ik zal er zijn

In zachte tinten staat de oude Godsnaam JHWH (IK ZAL ER ZIJN) in gouden Hebreeuwse letters boven de vierende gemeenschap geschreven. Deze letters vervangen een oude voorstelling van het alziende oog (van God) in een driehoek gevat waar menig kerkganger, met de schrik van zijn kinderjaren nog in de benen, aan terugdenkt. Deken Huijboom liet in zijn tijd dat enge oog overschilderen en liet het vervangen door de hebreeuwse letters JHWH, de vriendelijke naam van de Eeuwige. Een mooi idee dat die naam in goud geschreven staat boven in deze kerk op het noordelijkste punt van ons Noord Hollandse vaste land.

Een boekje over de herinrichting is te bestellen bij Bureau Pim van Dijk te Zutphen, tel. 0575-528803.