Van heel vroeger

Ongeveer 100 voor Christus raakte het zeegat bij Egmond dicht. Vóór die tijd stroomde het water heen en weer vanuit de moerassen waar nu Assendelft ligt naar zee. Nu kwam er rust en niet alleen de duinstrook maar ook de oostelijker gelegen kleiruggen werden voor bewoning geschikt. En op een van die ruggen werd de parochie van Assendelft gesticht. Natuurlijk zeggen sommigen dat Willibrord zelf hier ook heeft gewerkt. Feit is dat er een brief voorhanden is van bisschop Willem I van Utrecht uit 1063 waar een kerk/kapel in Ascmannedilf wordt vermeld. In 1983 werd de plaggenfundering van deze kerk ontdekt. Het gebouwtje was 6 bij 12 meter.

Kerken in Assendelft

Later werd er een andere kerk gebouwd die soms eigendom was eerst van de graaf, later van de abdij van Egmond. In 1400 werd de kerk verplaatst naar de plek waar de huidige Protestantse Kerk staat. We lezen in de annalen weinig over het geestelijk leven van de parochianen. Alleen hun uitspattingen in dronkenschap kwamen in ambtelijke protocollen terecht. De brave Begijntjes die er ook woonden konden Assendelft niet redden van de reformatie. De oude Odulphuskerk werd voor de gereformeerde eredienst gebruikt en op een beroemd schilderij uit 1649 van Pieter Saenredam (in Assendelft geboren) in het Rijksmuseum in Amsterdam zien we de gemeente geschaard rond het woord. De oude Odulphus die in de 9^e eeuw zo dapper in het Brabantse land tegen het Arianisme preekte lijkt vergeten. Niet door de katholieken die trouw blijven aan de oude leer. De onrustige reformatietijd gaat voorbij en in 1637 durft men een plan te maken voor een nieuwe katholieke kerk. Die wordt gebouwd ongeveer waar de huidige kerk ligt, iets verder van de weg af.

Ruzies in Assendelft

Assendelft werd ontsierd door (wel vaker voorkomende) ruzies tussen buurtpastoors en geherrie tussen protestanten en katholieken over bekeringen. In de 18^e eeuw was er een pastoor die het Jansenisme aanhing maar die kreeg weinig fans. In het begin van de 19^e eeuw was er het gebruikelijke geharrewar over een mogelijke teruggave van de oude kerk aan de katholieken. Aangezien de katholieken een ‘schuurkerk’ hadden waar ze tevreden mee waren bleef alles bij het oude. Er waren toen 1141 katholieken en 1004 protestanten. De laatsten woonden aan het zuidelijke stuk van het 8 km. lange dorp, de katholieken aan de noordkant.

Van Waterstaat naar Romaans

In 1835 werd er een aardig waterstaatskerkje gebouwd. Maar dat kerkjes was van het begin af aan wat aan de krappe kant (al hadden ze hem tijdens de bouw nog een stukje verlengd). Een nieuwe kerk moest er komen. In 1883 kwam de goedkeuring voor een bouwplan van A.C. Bleys. Deze uit Hoorn afkomstige bouwer was een leerling van het Cuypers-atelier. Na enige onenigheid was hij daar vertrokken. Was het om Pierre Cuijpers te sarren dat hij bijna nooit neogotisch bouwde (behalve dan in Nibbixwoud)? In Hoorn en Amsterdam bouwde hij in neorenaissancestijl maar in Assendelft werd een neoromaanse kathedraal neergezet. Op 19 april 1888 werd ’s morgens om 7 uur de laatste mis gelezen in de waterstaatskerk en om 9 uur begonnen de inwijdingsplechtigheden (die even duurden!) van de nieuwe kerk. Om 19 uur werd het Allerheiligste overgebracht. Een levendig rijk Rooms parochieleven kon nu opbloeien.

De Romaanse kathedraal

De kerk ligt langs de weg die het hele dorp van noord tot zuid doorsnijdt. De toren staat niet middenvoor maar vóór de rechterzijbeuk en markeert de hoofdingang aan die kant. Van binnen vallen de royale verhoudingen op. De bakstenen hebben ook een ongewoon grote maat. Zeer zorgvuldig zijn de Romaanse gewelven gemetseld van de absiden en de pijlers zijn uit kloeke natuurstenen blokken (zie de foto van het interieur) opgemetseld. Vele parochianen vulden de offerkist zodat de tekst uit het 14^e hoofdstuk van 2^e boek Kronieken, (in het Latijn Paralipomenon genoemd) in vervulling ging. Niet alleen de pastoors waren belangrijk maar vooral de overijverige parochianen die tijdens de bouw van de toren al stiekem in groten getale naar boven klommen.

Elia en de verborgen Tobias

Nog meer Oude Testamentische verwijzingen vinden we in de oude reliëfs van de vroegere communiebank. Daar is Elia afgebeeld die door de raven wordt gevoed. Iedereen kan hem nu achterin de kerk bewonderen. Dat geld niet voor Tobias, vergeefs wrikten wij aan een grote kast die hem aan het oog onttrekt. Misschien kunnen de ijverige Assendelftse parochianen hem bevrijden zodat we hem ook kunnen gaan beschrijven. Dan kunnen we in een volgend artikel ook wat meer aandacht besteden aan het prachtige schilderij dat Jan Miense Molenaar in1639 voor de kerk vervaardigde. Het was een van de pronkstukken van het Bisschoppelijk museum in Haarlem maar is door pastoor Vermeulen in 1938 weer naar Assendelft teruggebracht. De heilige patroon Odulphus, die zelf ook zo creatief was dat hij een brandje in zijn kloostercel louter door te bidden bluste, kan tevreden zijn.

Veel geschiedkundig materiaal is te vinden in het boek van oud-koster J.Th.P.Helmerhorst: ‘100 Jaar kerk, 1000 jaar parochie St. Odulphus Assendelft’.