Rotterdam, ouder dan men denkt

Het is moeilijk voor de bezoeker van het moderne Rotterdam met zijn majestueuze skyline te beseffen dat dit ooit een kneuterig havenplaatsje was. De ‘stad’ is ontstaan op de rond 1240 aangelegde zeedijk (de huidige Hoogstraat) waarmee de Rotte ter hoogte van het huidige station Blaak werd afgedamd. In 1340 verkreeg Rotterdam toch stadsrechten van graaf Willem IV en mocht de stad een kanaal van de Schie in Overschie naar de Maas graven. Binnen het gebied van Schie, Rotte en Maas vormde zich de zogenaamde ‘landstad’, die in de tweede helft van de 14^e eeuw werd versterkt met vesten (bv. de Coolsingel). Buitendijks ontstond in 1325 de eerste haven (Oude Haven). In de loop van de 15^e eeuw werden zandplaten in de Maas bedijkt en vormde zich de ‘waterstad’. Het aan de noordzijde van de stad gelegen 13^e-eeuwse kasteel Weens werd rond de 15^e eeuw verwoest. De verwoesting van dit oude kasteel lijkt een voorafbeelding van de grote verwoesting bij het Duitse bombardement op 14 mei 1940. Het beroemde beeld van Zadkine van de verwoeste stad herinnert eraan dat de stad toen zijn oude hart verloor. Toch werd Rotterdam later vooral bekend als de stad van de Nieuwe Waterweg en de dynamiek en kracht van de haven. Een stad die wonderbaarlijk herrees uit de as.

De St. Laurenskerk

Geblakerd en verbrand stonden de muren van kerk en toren van de oude St. Laurenskerk na de brand van 14 mei 1940 nog overeind. De toren was (althans de onderste geledingen) het oudste deel. Het schip dateerde uit het eind van de 15^e eeuw en werd rond de oudere toren heen gebouwd. Het koor en de kooromgang verrezen rond 1500. In 1547 werd de toren verhoogd. Een in 1620 aangebrachte lantaarn werd in 1645 vervangen door de huidige vierde geleding. De toren had hoger moeten worden maar begon te verzakken, waardoor men hem maar stomp liet staan. Na de oorlog werden kerk en toren weer opgebouwd. De inventaris was op enkele resten van grafmonumenten totaal verloren. Dankzij Duitse herstelbetalingen kwam er ook een enorm Marcussenorgel; dit werd het grootste orgel van Nederland. Als dat er niet was gekomen zou het Willibrordorgel in onze Bavo het grootste zijn geweest. De kerk is nooit kathedraal geweest, maar mocht bij bijzondere gelegenheden wel functioneren als bisdom­kerk, zoals bij het 40-jarig jubileum van het bisdom op 19 april 1996 met frère Roger Schutz van Taizé.

Rotterdam, een jong bisdom

Het oude bisdom Haarlem strekte zich vroeger uit van Tessel tot Vlissingen. De gehele provincie Zuid-Holland hoorde daar dus ook toe. Na de oorlog was er sprake van een kerkelijk reveil. Daar hoorde ook de stichting bij van een zelfstandig bisdom, het bisdom Rotterdam. Het werd in 1956 gesticht en zou de gehele provincie van Zuid-Holland gaan omvatten. Bij een bisdom hoort een kathedraal. Maar welke kerk van Rotterdam was daarvoor geschikt? Mede dankzij Duitse herstelbetalingen werd de Steigerse Kerk van de Dominicanen dichtbij het oude centrum gebouwd. Hij zou in 1960 voltooid zijn. Dat leek wel wat, maar uiteindelijk werd er gekozen voor een andere kerk, die van de Jezuïeten aan de Westzeedijk.

De eerste kathedrale kerk

De eerste kathedrale kerk werd dus de St. Ignatius aan de Westzeedijk. De architect Nic Molenaar bouwde deze ‘hulpkerk’; paterskerken waren maar zelden parochiekerk. Deze in 1892 nog door de Haarlemse bisschop Bottemanne geconsacreerde kerk was van binnen klassiek neogotisch en deed denken aan de Duitse kerken (bv. van Limburg aan de Lahn). De toren daarentegen was zeer rank ‘laat gotisch’. Ik heb dierbare herinneringen aan de Arauna-diensten van Thomas Naastepad (bekend als dichter van vele bijbelse kerkliederen), die in die dagen de boeken 1 en 2 Samuël bepreekte. Met een gammel auto’tje van een van de semina­risten reden wij naar Rotterdam om aan te schuiven in de koorbanken van de pikdonkere kerk. Helaas, deze kerk had niet genoeg vaste bezoekers en moest in de zestiger jaren van de vorige eeuw gesloopt worden. Er werd uitgekeken naar een andere kathedrale huisvesting. In 1968 valt de keuze op de aan Elisabeth gewijde kerk aan de Mathenesserlaan.

De Laurentius en Elisabethkerk

Het bouwwerk is gestart als Elisabethkerk. Piet Buskens is de architect. Hij ontwierp veel gebouwen in Rotterdam. Nog aanwezig is de St. Willibrorduskerk aan de Beukelsdijk uit 1930. De Elisabethkerk is ouder en werd grotendeels tussen 1906-08 gebouwd. Toen de Elisabethkerk in 1968 kathedraal werd kwam de H. Laurentius (de oude patroon van Rotter­dam) haar assisteren, zodat de kerk nu Laurentius en Elisabeth Kathedraal heet. Het ontwerp van de oude Elisabethkerk was geïnspireerd door het slot Wartburg in Thüringen waar Elisabeth rond 1220 woonde en waar drie eeuwen later Luther zijn bijbelvertaling maakte. In 1920 werd door architect J.P.L. Hendriks een portaal en de toren aan de kerk toegevoegd. De kerk wordt zo geflankeerd door een 35 meter hoge klokkentoren ter linkerzijde en een lage tweede toren aan de andere kant. De buitenkant van de koorpartij aan de Robert Fruinstraat is ook het bezichtigen waard. De kerk is 67 meter lang, in het transept 33 meter breed en (tot aan de nok van het dak) 24 meter hoog.

Een boeiende inventaris

Na de ingebruikname van de kerk in 1908 waren nog vele jaren van inzet nodig voordat de kerk zijn huidige uitstraling had. De kerk is rijk aan 20^e-eeuwse religieuze kunst. In 1912 werden de mozaïekvloeren van de Rotterdamse kunstenaars Simonis (familie van de latere bisschop?) en Storne aangebracht. De beelden en schilderingen dateren uit 1920. We noemen ook nog de zandstenen beelden van J. Timmermans, de ramen in de apsis van Henk Asper­slagh, de wandschilderingen van Jan dunselman Het Christusbeeld in de Sacra­mentskapel is gehouwen door de Rotterdamse beeldhouwer Margry en de edelsmid Jan Brom tekende voor het monumentale doopvont. Er is nog een bronzen Don Boscobeeld van Jan Eloy en Leo Brom uit 1940. Verdere kunstenaars die aan de versiering werkten waren Loekie Simàk, A. Stroucken (glasantiek), W. Fritschy (Christoffelreliëf), Jac. Sprenkels en Albert Termote (reliëfafbeeldingen). In 1948 werd de kerk (na oorlogsschade) verrijkt met gebrandschilderde ramen van Charles Eijck.

Een eigentijdse kathedraal

Wanneer u de kathedraal binnenkomt kan het zijn dat u de Cathedra (de bisschopszetel) niet kunt vinden. De oorzaak is dat deze is vervaardigd van plexiglas: de zetel is doorzichtig. Een pleidooi voor een transparant bisschopsbestuur. Door de glazen zetel heen is de afbeelding van Christus aan het laatste Avondmaal te zien. In het wereldnieuws kwam de Rotterdamse kathedraal toen Bisschop Van Luyn daar op 10 mei 2002 de uitvaart leidde van de zo dramatisch vermoorde Pim Fortuyn. Vanaf 2004 werd gewerkt aan de restauratie van de kerk. Boeiende initiatieven van bisdom (de vormselbijeenkomst ‘de vuurdoop’, de Chrismamis) en parochie (de activiteiten van/voor Kroaten en de acties van de Missionaries of Charity gesticht door Mother Theresa) maken deze kathedraal nog belangrijker dan dat de kerk als gebouw al is.

Zie over de geschiedenis van het bisdom het door het bisdom Rotterdam uitgegeven boek van Arie Oliehoek ‘Geloven in de Randstad’.