Het is voor Groningers vast niet prettig om te horen dat tot ongeveer 1100 de stad bij Drenthe hoorde. De stad (toen een stadje) dankt haar naam aan de beek de Grono, de groene beek. Omstreeks 780 wordt er het christendom gepredikt door Willehad. Rond 790 werd het eerste houten kerkje opgericht aan St. Maarten gewijd. Willibrord en Bonifatius organiseerden de Nederlandse kerkprovincie verder. Tussen 925 en 950 wordt dit kerkje vervangen door een stenen bouwsel. De Utrechtse bisschop die vanaf 1040 van de keizer de vrije hand kreeg om hier de baas te spelen bouwt begin 12^e eeuw de St. Walburgskerk als machtssymbool. De oude St. Maartenskerk blijft echter dé parochiekerk van de stad. Een door burgers gestichte kapel in het marktkwartier bij de A wordt in 1247 verheven tot tweede parochiekerk toegewijd aan Onze Lieve Vrouw en de H. Nicolaas.  In 1245 kreeg de stad een klooster van de Minderbroeders (Franciscanen) aan de Broerstraat. Een historische plek, dat zal blijken.

Het oude bisdom

Einde 16^e eeuw waaierde de Reformatie uit over de noordelijke landen, zo ook over Groningen. Protestanten hadden stiekem al de Franciscanerkerk in gebruik genomen. Om die reformatie te blokkeren werd in 1559 het bisdom Groningen opgericht. Naast het tegenhouden van het protestantisme was het ook de bedoeling het katholieke leven wat te structureren. Alva deed ook zijn best het katholieke leven te beschermen. De protestanten werden uit de Franciscanerkerk gejaagd en de nieuwe bisschop Knijff (in 1563 al gewijd) ging zijn bisschopszetel in de St. Maartenskerk (tegenwoordig Martinikerk genaamd) in 1569 in bezit nemen. Hij overlijdt aan de pest in 1576. Als gevolg van de Pacificatie van Gent in 1576 moeten de Spaanse troepen in 1577 de stad verlaten. De unie van Utrecht van 1579 had gepleit voor een vrijheid van godsdienst in iedere stad. Het stadsbestuur wilde eerst het bisdom en kapittel maar opheffen. Als de graaf van Rennenberg, dan stadhouder van Friesland, Groningen, Drenthe en Overijssel in 1580 zich echter met de Spaanse koning verzoent kiest de stad Groningen (anders dan de Friese steden) weer voor het katholieke geloof. Vele katholieken uit Friesland vluchten naar Groningen.

Zonder bisschoppen verder

De stad Groningen blijft een katholiek bolwerk maar het bisdom wordt nog niet heropgericht. Johan van Bruheze en Arnoldus Nijlen blijven benoemde bisschoppen zonder zetel. Op 22 juli 1594 veroveren de Staatse troepen de stad Groningen en gaat de katholieke kerk ondergronds zoals elders in ons land. De Noordelijke Nederlanden worden missiegebied. Vanuit Keulen richt Sasbout Vosmeer, als gedelegeerde van de Paus bestuurseenheden in onder leiding van aartspriesters met uitgebreide bevoegdheden. Enkele seculiere staties worden gesticht maar ook de regulieren (vooral Dominicanen en Jezuïeten) zijn actief. In de 18^e eeuw zijn er 13 priesters voor de twee seculiere en zes reguliere staties en 2000 katholieken. Na 1632 is de obstructie van het katholicisme over zijn hoogtepunt heen. Vooral als de katholieken in 1672 zich tijdens de belegering door de katholieke bisschop van Munster trouwe stadsburgers tonen en in de 18^e eeuw ruim bijdragen aan de herbouw van de A-kerk stopt de tegenwerking.

Katholiek herstel

De eeuw van de verlichting legt de basis voor een vernieuwde maatschappij. De Franse revolutie en daarna de invasie in de Nederlanden in 1795 maken een eind aan de bevoorrechte positie van de protestanten. Katholieken kunnen zelfs kerken terugkopen maar vinden dat wat duur. Na veel geharrewar tussen regulieren en seculieren verdwijnen de Dominicanen en de Augustijnen uit Groningen. De oude Broerkerk aan de Broerstraat wordt overgenomen en in 1836 in gebruik genomen als enige katholieke statie gewijd aan St. Martinus. De Martinusparochie blijft nog even (tot 1893) in de oude Broerkerk maar inmiddels wordt er aan gedacht een nieuw parochie te stichten buiten de voormalige Oosterpoort. De zeventiende-eeuwse vesting is geslecht en er is ruimte. Daar zal de St. Jozefparochie worden opgericht. Veel volk woonde daar!

Heroprichting van het bisdom

In 1956 wordt het bisdom Groningen weer opgericht. Gezien de historische betekenis van de grond aan de Broerstraat waar de oude Martinuskerk tot 1893 heeft gestaan (in 1895 opgevolgd door de neo gothische Martinuskerk) wordt laatstgenoemde kerk op 2 februari tot kathedraal verheven. Op 15 september 1969 worden de parochies van St. Jozef en Martinus tot één parochie verenigd. Als in 1970 besloten wordt de Martinuskerk te sluiten vinden er in de St. Jozefkerk ook bisdommelijke vieringen plaats. Op 22 april 1980 wordt de kerk van volkskerk kathedraal.

De St. Jozefkerk

Zowel de St. Jozefkerk als de Martinus werden gebouwd door Pierre Cuypers. Er waren ook mensen die liever Tepe in Groningen aan het werk hadden gezien maar Cuypers won. Net als de Bussumse Vitus werd de Middeleeuwse Broederenkerk in Zutphen als model gebruikt. Een lang schip zonder middentoren. Pierre was een meester in het bouwen van kerken op moeilijke terreinen. Bij de bouw van de St. Jozef plaatste hij de toren heel vernuftig op een hoek zodat er voor de kerk zelf meer ruimte overbleef. Het ontwerp voor de zijtoren die Cuijpers in Groningen bouwde lijkt erg op dat van de (nooit gerealiseerde) hoektoren van de Dominicuskerk in Amsterdan. Op 25 mei 1887 werd de kerk ingewijd. Een eeuw later was de inmiddels als kathedraal in gebruik genomen kerk dringend aan restauratie toe en vooral het herstel van de toren in 1989-190 was een heldhaftige actie. De beschildering van het interieur werd hersteld  We prijzen ons gelukkig dat het uit 1897 daterende retabel met achter het hoofdaltaar met een rijke symboliek behouden is. Abraham en Melchisedech komen we tegen en ook het Hemelse Jeruzalem. Het is van de hand van Wilhelm Mengelberg uit Utrecht die ook het Maria-altaar vervaardigde. Stoltzenberg tekende voor het St. Jozef-altaar. Vanuit de kerk heeft men ook een goed zicht op serie historiserende ramen van G. Geuer uit 1888 behouden. Men kan in een prachtige kerk de spiritualiteit van onze liefdevolle God beoefenen. En wat goed dat deze kerk van de (wat heette) volksparochie van toen nu als hoofdkerk van het bisdom Groningen/Leeuwarden mag functioneren. Als een kathedraal goed functioneert is zij een volkskerk bij uitstek!

De foto’s zijn overgenomen en gegevens ontleend aan het magistrale boek: Van volkskerk tot kathedraal met meerdere auteurs, uitgave Philip Elchers Groningen 2012. Verwezen wordt naar het boek van de Groningse bisschop de Korte: ‘Hartelijk Katholiek, spiritualiteit van een liefdevolle God.’ Uitgave Kok Utrecht 2012.