De Grote Waard

Heerhugowaard, tegenwoordig met steedse allures (kijk naar de gigantische bioscoop), is het hoofddorp van de in 1625-1631 drooggemalen Grote Waard of Zuiderwaard. Al in de middeleeuwen heette het, toen onbedijkte, gebied Heerhugowaard of Huigenwaard, genoemd naar Hugo van Assendelft, kastelein (!) van het kasteel Medemblik ten tijde van graaf Floris V. De bebouwing beperkte zich eerst tot de 12 km. lange Middenweg, waaraan nu de kerk in De Noord, de Dionysiuskerk en de hervormde kerk in het centrum gelegen zijn. Na de opening van de spoorlijn Alkmaar–Den Helder in 1865 volgde bebouwing langs de Stationsweg. In 1960 is Heerhugowaard groeikern geworden en ontstond het winkelcentrum Middenwaard, het nieuwe hart van deze naar alle richtingen sterk uitgebreide forensenplaats.

Blik in het verleden

De Heerhugowaard was in de Middeleeuwen nog onbedijkt en niet zo belangrijk. Belangrijker was het eilandje ‘Veenhuizen’ waar een eerste Dionysiuskerk werd gebouwd en waar Reinout van Brederode een fraaie tombe kreeg. Toen in het begin van de 17^e eeuw de hele polder was drooggemaakt, was de Reformatie al lang over haar wittebroodsweken heen. In sommige polders was in het geheel geen contact met de nieuwe leer geweest. Dat gold voor de afgelegen Ooster- en Westerpolder. In de beginjaren bestonden er flinke groepen Wederdopers of Anabaptisten in o.a. Barsingerhorn, Nieuwe Niedorp, Winkel en Medemblik. Het omhelzen van de nieuwe leer ging echter gepaard met onderdrukking van de oude leer. En hoewel sommige hogere geestelijken van vroeger (berucht was Deken Pieter Ruych, van 1526-1537 deken van Hoorn) hun gelovigen financieel kaal hadden geplukt wilde men het oude roomse geloof toch houden. Na de vrede van Münster in 1648 werd het weer toegestaan de oude religie, zij het niet in de openbaarheid, te praktiseren.

De roomsgezinden

Niet ver hier vandaan was in De Campen een Rooms preekhuis, bekend van een vormselincident op 24 augustus 1649. Men zegt dat daar 3000 mensen uit het hele Westfriese land op af gekomen waren. Toen de schout en schepenen aankwamen om dat te beletten werden de soldaten opgesloten. De Vormheer was met zijn assistenten inmiddels naar Heerhugowaard gevlucht. Als wraakactie werd het preekhuis in de Campen gesloopt. Op het voormalige eilandje Veenhuizen was rond 1640 ook een rk. preekhuis en in Heerhugowaard centrum eveneens. In 1808 werd door het polderbestuur opgemerkt dat er in Heerhugowaard 295 gereformeerde, 402 roomsgezinde en 6 Lutherse ingezetenen waren. Toch zou het nog lang duren voordat er een echte kerk gebouwd werd. Een 1867 werd een officiële parochie opgericht. Daarna brachten een kleine 70 a 80 gezinnen en zelfstandigen samen 17.665 gulden bijeen. Toen  bouwde men de Dionysiuskerk in het Zuid. Een R.K. Kerk werd zo het eerste kerkgebouw in de nieuwe Heerhugowaard. In 1870 was de kerk (architect Bleys had die ontworpen) klaar. De Hoornse architect (bekend ook van de bouw van de koepelkerk aldaar en de Nicolaasbasiliek in Amsterdam) maakte joyeuze ontwerpen. Een wat rustige ontwerp van hem werd uitgevoerd: een kloeke kerk met een flinke toren. Als patroon werd de door Paulus bekeerde Dionysius de Areopagiet gekozen. Deken Bakker uit Wognum wist dat deze heilige hier in de buurt hoorde.  De kerk in neo-romaanse stijl had een driebeukig schip van vier traveeën lang, een ruim transept en een cirkelvormig presbyterium. Altaar, preekstoel en ornamenten, waren allemaal romaniserend behandeld. Ervoor stond een rijzige toren  met een achthoekige bovenbouw en een lange spits. Deze toren bepaalde lange tijd het silhouet van de plaats. De oorspronkelijke kerk stond iets dichter bij de Van Veenweg dan de huidige, op de plek waar nu een parkeerterrein ligt, dat voornamelijk door klanten van de nieuwe Albert Hein in Poort Halfweg wordt gebruikt.

De nieuwe kerk

Ondergetekende is (nog steeds) erg teleurgesteld dat bij de nieuwbouw van de Dionysiuskerk aan de Middenweg de toren niet gespaard kon worden. Hij stond te dicht bij de sloot… zegt men. De huidige Dionysiuskerk aan de Middenweg stamt uit 1963. A.L. Lourijsen, dezelfde architect  die ook in het Haarlemse Schalkwijk bouwde en het nieuwe liturgisch centrum van de kathedraal vorm gaf bouwde deze nieuwe kerk. Het huidige kerkgebouw verraadt iets over de inhoud, door subtiele toepassing van kruis, ster, tijd en de drie klokken. In het geloof neemt de symboliek een belangrijke plaats in. In de christelijke traditie worden sterren in verband gebracht met het hemelse gebeuren. De ster op de gevel van de kerk heeft een staart, zoals de bekende kerstster die is afgebeeld als een komeet. De klokken komen nog uit de oude kerk. In de klokluidtraditie worden de drie tonen die hier klinken het Pater Noster (Onze Vader)-motief genoemd. Algemeen is gebruikelijk om het volle gelui te beperken tot de kerkelijk hoogtijdagen en bijzondere gebeurtenissen. Zo herkent met aan het gelui de boodschap.  Buiten worden we welkom geheten door paus Johannes Paulus II in brons. Binnen kijk paus Franciscus (geschilderd door Rien van Holland) ons verwachtingsvol aan.

Uit de bouwtijd van de kerk stamt een fraaie serie Glas-in-loodramen die de zeven Sacramenten verbeelden van de hand van Levinus Tollenaar. Vele parochianen hielpen later bij het vervaardigen van het kleurrijke wandkleed boven het hoofdaltaar dat het zonnelied van Franciscus verbeeldt. Op 8 oktober 2017 wordt gevierd dat de parochie honderdvijftig jaar bestaat. Veel activiteiten vinden er plaats: men wil graag een wervende parochie zijn. Mooi die eerste steen bij de deur: et stetit in medio eorum -Hij stond plotseling in hun midden. Een herinnering dat het om de Heer van de kerk gaat. Maar Hij kan niet zonder mensen van wie Hij houdt. Boven de ingang staat niet voor niets ‘In het huis van de Vader is ruimte voor velen!’

Het Kruis en De Noord

Aan de Middenweg 168 staat (nog steeds) de oude Hervormde Kerk van A. van Wijngaarden, die, een jaar later dan de katholieke kerk, in 1871 gereed kwam. Naast het centrum bestaat er ook nog een aan de zuidoostkant gelegen gehucht ’t Kruis met interessante oude boerderijen en een in 1922 gebouwde kerk in klassiek gotisch aandoende vormen van architect W.F. Ducroix. Nog even wil ik herinneren aan De Noord. Niet ver van Veenhuizen waar alles begon. Kapelaan Helwig werd rond 1900 als bouwpastoor aangesteld. Op 22 november 1910 van architect C.P.W/ Dressing klaar. Ook aan de Middenweg (ook Rijksweg genaamd). En bovendien -net als de oude Dionysius in het centrum- een bouwwerk met neo-romaanse elementen. Heerhugowaard heeft weinig karakteristieke monumenten die het silhouet van de stad markeren. De kerk van ’t Kruis is torenloos en de Dionysiustoren van Heerhugowaard centrum is weg; daarom is het des te plezieriger dat de opvallende toren van Heerhugowaard Noord er nog in volle glorie staat. Naast de kerk daar het leuke beeld van H.Anna die de kleine Maria les geeft uit de Tora. Zo wordt men ook daar herinnerd aan de opdracht trouw te zijn aan de oude boodschap.