Het was wel even een schok om op vakantie in een Zuid Frans stadje te ontdekken: Herodes zat hier in ballingschap. Het stadje is natuurlijk niet naar hem genoemd want belangrijker waren de bisschoppen die er later kwamen, bijbelkenners en mensenvrienden. Eén van hen, Bertrand, zou het plaatsje later zijn naam geven.

Een indrukwekkende grens

Iedere pelgrim naar Santiago is onder de indruk, als plotseling de bergketen van de Pyreneeën voor hem oprijst! Terwijl de pelgrim nog door het zonovergoten zuidelijke landschap van de Languedoc (voorbij Toulouse) trekt ziet hij (als er niet te veel wolken zijn) plotseling de bergen voor zich liggen met de aanlokkelijke koele sneeuw op de toppen. Een enorme barrière hebben de Pyreneeën sinds mensenheugenis gevormd: steil aan de Franse kant, geleidelijk aflopend aan de Spaanse kant. Even voor de bergen beginnen ligt een 150 meter hoge heuvel, ideaal om er een vesting op te bouwen. Dat deed de Romeinse veldheer Pompeius in 72 voor Christus. Deze belangrijke grenspost groeide al spoedig uit tot een levendig stadje met, naar men zegt, 60.000 inwoners: Lugdunum Convenarum werd het genoemd, nu heet het Saint Bertrand de Comminges.

Bijzondere ballingen

De Romeinse keizers hielden zich staande door een verdeel en heers politiek. De machtspolitiek van de Herodes-clan in het ver hiervandaan gelegen Jeruzalem was hen reeds lang een doorn in het oog. De Herodessen bouwden een eigen dynastie op. Herodes de Grote ( 37-4 v. Christus) was een miniatuur Napoleon. Zijn zonen waren niet veel beter. Heel bont maakte het Herodes Antipas (4 v.Chr.- 39 n.Chr.). We kennen hem als moordenaar van Johannes de Doper omdat die zijn huwelijk met Herodias aanklaagde. We kennen hem ook als bespotter van Jesus die hij met een koningsmantel omkleed naar Pontius Pilatus terugstuurde. Aan zijn macht kwam een einde toen de Romeinse keizer hem en zijn vrouw naar Gallië verbande. De Joodse geschiedschrijver Flavius Josephus vertelt ons dat zij beiden hier in Lugdunum Convenarum, het huidige St. Bertrand, hun laatste dagen sleten.

Een nieuw koningschap

Aan alle aardse glorie komt een eind. Het Westerse Romeinse keizerrijk verloor zijn invloed. Het christendom werd de enige echt belangrijke macht in het westen, de resten van een basiliek uit de 4^e eeuw in Lugdunum Convenarum getuigen van die vroege kracht. De Romeinse vesting raakte in verval, er bleven nog enkele christenen wonen maar de glorietijd van Lugdunum was voorbij. Ook de basiliek werd door de Vandalen verwoest. Een nieuwe kerk werd gebouwd aan de rand van de oude Romeinse stad, in het huidige Valcabrère. Brokstukken van vele Romeinse bouwvallen werden hergebruikt. Men zegt dat er al in de 9^e eeuw aan de bouw begonnen is maar pas rond het jaar 1100 is de kerk plechtig ingewijd. Dat weten we omdat er een indrukwekkend getuigenis van de vroomheid van toen is gevonden in het altaar. In een ontroerend document, ingemetseld, in het hoofdaltaar staat te lezen: ‘Hoor Israël, de Heer uw God is één.’ Het zijn de woorden van het ‘Sjema Israël’ (het Hebreeuwse kerngebed van de joden tot op de dag van vandaag) uit Deuteronomium 6,4 en Mc.12,29: ‘Hoor Israël…’ waarna de tien geboden volgen. Wij wanen ons in een synagoge maar zijn in de kerk waar bisschop Raymond de Labarthe in 1200 het altaar inwijdde en hoopte dat de woorden van God mensen zou gaan inspireren en de streek weer tot leven zouden brengen.

 De rechten van de mens

De wens van bisschop Raymon dat de Tien Geboden weer zouden worden gedaan en de kerk zou opleven op de puinhopen van de Romeinse stad werd vervuld. Er kwam een man, door God gezonden: Bertrand was zijn naam. Hij was een sterke zwaardvechter in zijn jonge dagen maar na zijn priesterwijding streed hij voor een betere zaak: de herevangelisering van Zuid Frankrijk. De oude heuvel waarop de Romeinse akropolis stond (inmiddels verlaten) werd door hem opnieuw bevolkt. Hij liet in 1120 de resten van de verwoeste citadel opruimen en vervangen door een kathedraal met een prachtige kloostergang. Hij kwam op voor de verarmde bevolking van de streek, en zo werd hij een vechter voor de rechten van de mens voordat die in de latere verklaring werden geproclameerd. Bertrand kreeg het regelmatig aan de stok met de plaatselijke ‘Herodes’ Hugo die de bevolking uitzoog en de kerk tartte.

De invloed van Bertrand

Na zijn dood werd Bertrand heilig verklaard en het stadje naar hem genoemd: ‘St.Bertrand de Comminges’ heet het sindsdien. Nog later streek er een kapittel van 66 heren neer die er de getijden verzorgden  Een naamgenoot van Bertrand bouwde in de 16^e eeuw in de kathedraal een prachtig kapittelkoor (een heel blok van koorbanken dat de kerk voor de gewone gelovigen eigenlijk niet meer toegankelijk maakte). In zijn boek ‘Onbekende kathedralen van Frankrijk’ verklaart Frits van der Meer dat hij onder de indruk is van al die vroomheid maar zich toch afvraagt wat de 66 kapittelheren in dat piepkleine plaatsje in het dagelijks leven verder uitvoerden.

Het festvival van Saint Bertrand

De betekenis van het stadje St. Bertrand als religieus centrum is een beetje verdwenen. De latere bisschoppen vonden het al erg uit de route liggen en verbleven meestal in het veel levendiger St.Gaudens even verderop. In de Franse revolutie werden talrijke Franse bisdommen opgeheven, waaronder St.Bertrand. De pelgrims van vandaag trekken door naar het 1200 km. verder gelegen Santiago in Spanje. Alleen toeristen en muziekminnaars bezoeken het nog. Een internationaal bekend muziekfestival trekt vele bezoekers. Een mooie ervaring was het om deze zomer, lopend boven op de berg naast de kathedraal, beneden in de kerkhofkapel jonge musici te horen oefenen. ‘Cantate Domino canticum novum’ zongen zij. Zo zal iedere tijd opnieuw de lof van God moeten zingen maar.. vergeten wij het doen van de Tien Geboden niet die hier in 1200 in het altaar zijn ingemetseld opdat ze alle jaren erna zouden worden gedaan!

De afbeelding van Saunt Bertrand als bisschop is ontleend aan de stripuitgave voor kinderen over het leven van de heilige Bertrand ‘bisschop, bouwer en vredebrenger’ van de Editions Fleurus.