Het oudste museum van Nederland

Ooit bevonden zich in de Oude Bavo, aan de Grote Markt, 33 altaarstukken, er waren wandschilderingen en andere decoraties. De Beeldenstorm en het beleg van Haarlem waren er de oorzaak van dat er aan het eind van de 16^de eeuw niet veel meer dan een kale witte kerk overbleef. Een paar kunstwerken konden door het stadsbestuur in veiligheid worden gebracht. Die belandden in een speciale vleugel van het stadhuiscomplex, genaamd het Prinsenhof. Gaandeweg werd er allerlei andere en nieuwe kunst verzameld, er werd gerestaureerd (onder meer door Frans Hals) én de vleugel was open voor publiek. Uit getuigenissen uit de 17^de eeuw weten we dat mensen van heinde en ver naar de schilderijencollectie kwamen kijken, zoals de Fransman De Monconys die ooit per ‘snelboot’ in 2,5 uur vanuit Amsterdam naar Haarlem kwam en versteld stond van de mooie schilderijen. Deze stedelijke kunstcollectie met een museaal karakter, gefundeerd op kathedrale kunstschatten, vormde de basis van het huidige Frans Hals Museum. We spreken hier niet alleen van het eerste museum van Haarlem, maar zelfs van het aantoonbaar oudste openbare kunstmuseum van Nederland. Bij de opening van het nieuwe Kathedraal Museum in de crypte van de St. Bavokathedraal werden deze herinneringen opgehaald. Ook werd er vermeld dat er in sinds 1893 een heus Bisschoppelijk Museum aan de Jansstraat zat. Een groot deel van die collectie verhuisde later naar het Catherijneconvent in Utrecht.

Het nieuwste museum van Nederland

Op 25 maart 2015 kwamen velen de opening meemaken van het nieuwe Kathedraal Museum onder de Nieuwe Bavo in Haarlem. Het is niet alleen het nieuwste museum van die stad, maar zelfs van heel Nederland.

Bij het 75-jarig bestaan van de Kathedraal werd in 1974 een Schatkamer geopend in de toen niet meer in gebruik zijnde bisschoppelijke sacristie, een fraai gewelfde ruimte die een intieme sfeer had. Het was wel wat vol. Er stonden eerst ook nog vitrines met oude kerkelijke gewaden, vele kelken en reliekschrijnen; ander kerkelijk vaatwerk stond opgetast in glazen kasten. Tegen de muur stond een groot zilveren kruis met kandelaars en in een kluis met een glazen deur een prachtige monstrans. In 2009 (de vitrines met de gewaden waren inmiddels naar de kooromgang verhuisd) sloot die Schatkamer haar deuren.

Bredere opzet

Bij de restauratie werd naar ruimte gezocht voor een breder opgezet soort museum. Die ruimte werd gevonden onder het Hoogkoor van de kerk. De bestaande lage kelders werden uitgegraven tot majestueuze zalen en het middenstuk van het beoogde museum is nu gereed. Pijnlijk is dat de uitgegraven ruimtes onder de zeven straalkapellen het met een voorlopig casco moeten doen. De bedoeling is dat in de ruimtes onder die kapellen weer de oude collecties uit de Schatkamer worden geplaatst; die in deze nieuwe ruime opstelling goed tot hun recht zullen komen. Het nieuwe net geopende Kathedraal Museum Nieuwe Bavo wil niet slechts een museum voor kerkelijke kunst zijn. Het wil ook meer aandacht besteden aan wat een kathedraal in het algemeen ‒ nationaal en internationaal ‒ en déze kathedraal in het bijzonder betekent en wat haar plaats is te midden van de vele met name Europese tijdgenoten, zoals bijvoorbeeld de Sagrada Família in Barcelona, Spanje. Daarnaast wil het museum aandacht besteden aan de bouw van en de aanwezige iconografie in de Nieuwe Bavo, de kunstenaars die werk hebben nagelaten in de kathedraal en de huidige restauratie.

De kapel van Lodewijk Napoleon en meer

De eerste expositie heeft als doel de aandacht te trekken van een breder publiek. Er zijn drie aandachtspunten in de huidige expositie. Ten eerste zijn er kunstvoorwerpen die afkomstig zijn van Koning Lodewijk Napoleon, eigenlijk de eerste koning van Nederland. Tot 1813 werden de gebruikt in zijn hofkapel in het Paleis op de Dam te Amsterdam. In 1814 schonk zijn opvolger Willem I ze aan het Seminarie Warmond. Nadat het seminarie in 1971 werd opgeheven heeft de Bavokathedraal deze objecten in bruikleen gekregen. De paramenten die in de vitrine rechts van de ingang van het museum staan ‒ het zogenaamde Keizerstel ‒ zijn ook afkomstig van Lodewijk Napoleon. In de andere vitrines in de kooromgang staan prachtige paramenten, waarvan het fijne borduurwerk van sommige dateert uit de vijftiende eeuw. Opvallend zijn de koorkap uit 1480 met de zeven werken van barmhartigheid (zie Mattheus 25) en de dalmatiek met de Emmaüsgangers op de rug uit diezelfde tijd. Echt heel bijzonder! In de andere vitrine beneden worden een monstrans en een verfijnde reliekschrijn van Jan Brom geëxposeerd. In de grote hal drie vaandels die ontworpen zijn door Han Bijvoet. Het middelste vaandel, het zgn. ‘Hanzevaandel’, is volgens deskundigen een Rembrandt onder de vaandels. De bouwheer van de kathedraal, bisschop Callier (geschilderd door Jan Toorop), kijkt u vriendelijk aan.

De kathedraal als kunstwerk

Een tweede zaak waar het museum aandacht aan geeft is welke kunstenaars meewerkten en meewerken aan de kathedraal. Vele jonge getalenteerden hebben hun bijdrage geleverd. Zoals bijvoorbeeld Jos Cuypers zelf die (heel bescheiden) veel licht doorlatende glas-in-loodramen boven in het Hoogkoor ontwierp. Later kwam als glazenier (niet altijd tot tevredenheid van Cuypers) Han Bijvoet in actie, die de grote transeptramen ontwierp en muurschilderingen op de transeptmuren aanbracht. Verder moeten we de edelsmid Jan Brom noemen die koorhek en preekstoel ontwierp. Maar ook nu nog worden kunstwerken gemaakt ter verfraaiing van de kathedraal, zoals door de kunstenaar Jan Dibbets die de nieuwe glas-in-loodramen heeft ontworpen welke in 2016 in het middenschip zullen worden geplaatst.

Een laatste aandachtspunt in het museum is het verschijnsel kathedraal in het algemeen, de bouw van de Nieuwe Bavo in de jaren 1895 – 1930 en de restauratie. De originelen van drie bij de restauratie door een robot gekopieerde en vernieuwde beelden van het Hoogkoor staan nu binnen. Het woord ‘museum’ betekent letterlijk ‘gewijde verblijfplaats van de muzen.’ Hier heten Henoch, Mozes en Jesus en Maria u welkom! Kom gauw!

Zie ook de website van de kathedraal: www.rkbavo.nl.
Het nieuwe museum is toegankelijk voor bezoekers van dinsdag tot en met vrijdag van 10-16 uur. Er wordt een kleine financiële bijdrage gevraagd, waarvoor u een gratis kopje koffie krijgt.