Gezellig en droog

Mensen die er niets van weten honen de Haarlemmermeer. Ze kennen alleen maar Schiphol en dat daar een boeiend leefgebied om heen ligt beseffen ze niet. Toegegeven: erg romantisch klinkt de naam van Hoofddorp (de hoofdplaats van de polder niet), maar wie wel eens op het terrasje van de (Koren)beurs heeft gezeten op het Marktplein weet wel beter. Toch een gek idee dat je een pilsje drinkt op de bodem van de Haarlemmermeer. Ooit was dit meer een levens­gevaarlijke binnenzee. Bij stormen werd het water vervaarlijk opgejaagd en was zelfs onze hoofdstad Amsterdam in gevaar. Vandaar de droogleggingsplannen. Veel plannen werden er gemaakt, maar eindelijk kwam het ervan en dankzij het maalwerk van de gemalen van Cruquis, Lijnden en Kaag viel de polder in 1852 droog. In 1855 woonden er 3000 mensen op de vroegere natte bodem en in 1865 was de bevolking tot een kleine 10.000 uitgegroeid.

Naar de kerk

Het was een interessante tijd in Nederland. In 1848 krijgt ons land onder Thorbecke een nieuwe grondwet met de definitieve scheiding van kerk en staat. De Nederlandse Hervormde Kerk (de ‘staatskerk’) was haar bevoorrechte positie kwijt en in de nieuwe polder moesten de protestanten het meemaken dat ze in één schuur om en om moesten kerken met de roomsen. In 1857 krijgen zij een eigen kerk aan de Hoofdvaart. De katholieken hadden inmiddels in 1853 weer eigen bischoppen en gingen dus, onder leiding van pastoor Steen­voorden, des te ijveriger aan de slag. Architect Molkenboer uit het naburige Leiden (dat de drooglegging uit angst voor verlies van visserijinkomsten jaren had geblokkeerd) wordt als architect aangetrokken. Hij bouwde drie kerken in quasi-romaanse stijl. In 1859 de eerste katholieke kerk van de polder in Lijnden (inmiddels buiten gebruik), in 1860 die van Hoofddorp (nog volop in gebruik) ) en in 1865 die van Nieuw-Vennep (in 1956 wegens bouwvalligheid gesloopt en door een nieuwe vervangen). De polderkerken zijn in trek, hoewel er ook nog over de grens gekerkt wordt: de Zwanenburgers blijven opgewekt in Halfweg kerken. De mensen van Buitenkaag kijken nog een beetje in de richting van Sassenheim en Lisse.

Geloven in de polder

Onlangs is een leuk boek, ‘Geloven in de Polder’, gepresenteerd waarin alle kerkelijke bouwsels staan vermeld, inclusief de kapel van het Detentiecentrum bij Schiphol en alle kapellen en stiltecentra van zieken- en verzorgingshuizen. Het hele bonte kerkelijke spectrum van Nederland wordt zichtbaar. Tussen de gebouwen van de bekende PKN-kerken, van de Doopsgezinden, Apostolischen en alle gereformeerde groeperingen, valt een enorme nieuwe kerk van de Levend Evangeliegemeente op. In 1997 is deze megakerk in Aalsmeerderbrug neergezet. Meer dan 1000 mensen zijn daar welkom.

Aan de buitenranden

De godshuizen aan en over de buitenrand van de polder zijn opmerkelijke gebouwen in de stijl van de zgn. Amsterdamse School. De O.L.V. Geboorte-kerk van Halfweg (1929) met zijn paraboolvormige daken (niet zo stormbestendig, zoals enkele jaren geleden bleek) is het meest verrassend. De Amsterdamse architect Kuyt tekende voor het ontwerp. Het oorspron­kelijke interieur is vrijwel intact. De twaalf ramen stellen de twaalf leerlingen van Jesus voor en boven het hoofdaltaar strekt Jesus (net als buiten trouwens) zijn armen uitnodigend naar ons uit. In dezelfde stijl is het kerkgebouw van Buitenkaag, toegewijd aan Johannes de Evan­gelist, opgetrokken. Het is aan de eigenwijze volharding van Buitenkagers te danken dat deze kerk in 1931 ingewijd kon worden. In vroeger dagen moest men over het water naar Oud Ade. Later kwam er de kerk bij De Engel (Lisse) en daarna had de bisschop van Haarlem het plan om hen ‘af te schepen’ met een houten noodkerkje. Men nam daar geen genoegen mee: ‘een stenen kerk hoort hier’. Die kwam er; de architecten Van der Eerden en Barnholm bouwden een markant gebouw met steunberen aan de zijkant, kleine dakkapellen en een heus torentje. Ook hier is de oorspronkelijke inventaris (beelden en ramen vooral) behouden. Op het Kaag­eiland stond ooit een kapel toegewijd aan Magdalena. Nu staat daar een hervormd kerkje uit 1874 met een heuse Hemony-klok (1675).

In de polder

Midden in de polder staat de Johannes de Doper-kerk aan de Kruisweg (hoe toepasselijk!) in Hoofddorp. Het is de enige Molkenboerkerk die over is. De kerk heeft een fraaie inventaris. Men treft er de oudste preekstoel van alle kerken in de Haarlemmermeer aan. Dit mooie werk van J.B. Xavenij is afkomstig uit Poeldijk en dateert uit 1730. In het schip zijn intrigerende ramen uit het atelier van Balendong (tussen 1935 en 1950 aangebracht). De kruiswegstaties zijn ouder en vallen op door de mooie combinatie van oud-testamentische teksten met de bekende taferelen. De laatste jaren is de kerk verfraaid met bronzen reliëfs van de beeld­houwster L. Postma. In de buitenmuur achter het altaar bevindt zich een bronzen reliëf ter ere van de rechtvaardigen die in de oorlog joden onderdak boden: ‘wie één mens redt, redt de mensheid’. De bijbelse beeldentuin achter de kerk met beelden van Karel Gomez vraagt een aparte behandeling. De kerk van Lijnden (iets ouder dan de Hoofddorpse kerk) is grondig verbouwd en wordt door een ICT-bedrijf gebruikt. De andere Molkenboerkerk van Nieuw Vennep is – als gezegd – in 1954 gesloopt omdat de fundatiepalen waren weggerot. Een mooie kerk in de Bosse Schoolstijl is van de hand van architect Martens uit Amsterdam. De toren herbergt oude 18^e-eeuwse carillonklokken uit Maastricht. Men maakte gebruikt van de ramen van Nicolas uit de oude kerk om twee ramen in de nieuwe kerk samen te stellen. Vrolijke vaandels sieren het majestueuze interieur.

De kerk van Badhoevedorp lijkt door zijn monumentale ingangspartij een beetje op die van Nieuw-Vennep maar is van voor de oorlog. Architect Van Hardeveld maakte het ontwerp. Om de kerk in de oorlog te beschermen werden gauw de bewaarengelen (de patronen van de parochie) in de kerk geschilderd. Dezelfde engelen die ooit Daniël en zijn vrienden tegen het vuur beschermden hebben ook Badhoevedorp gered. Tot op de huidige dag doet de koor­wandbeschildering van Lambert Simon binnen weldadig aan. Dat geldt niet voor zijn kruiswegstaties op de zijwanden. Kinderen worden bang van de wrede soldaten die al te duidelijk aan de jaren ’40-’45 herinneren. Tenslotte moet ik nog Vijfhuizen noemen. De protestantse kerk heeft aan aardige toren met een open bovenbouw. De toren van de katholieke kerk is geheel open en dateert uit 1988. De kerk (toegewijd aan Augustinus) is veel ouder en is ingewijd op 5 december 1923. Het was de bedoeling dat deze later door een groter gebouw zou worden vervangen, waarna de kerk een jeugdonderkomen zou worden. Gelukkig gingen die plannen niet door en geniet men nu van deze prettig kleine ruimte.

Samen kerk

Naast het Winkelcentrum ‘Het Paradijs’ in Hoofddorp-Overbos staat het kerkgebouw De Ark. Hier kerkt de Oecumenische kerkgemeenschap van Overbos-Floriade. De kerk die in 1986 open ging is in 1987 door bisschop H. Bomers gewijd. Architect Tordoir ontwierp het gebouw. Katholieken en protestanten kerkten hier opgewekt samen. De oecumenische initiatieven die nu ontplooid worden zijn onder verantwoordelijkheid van de protestantse gemeente van Hoofddorp. Gelukkig ‘poldert’ men nog in de kerk. Er zijn veel initiatieven die de verschillende kerken samen ondernemen. Men heeft goede contacten met de Moskee en de uitgave van het jubileumboek ‘Geloven in de polder’ verwijst niet alleen naar de aanwezig­heid van kerkelijke gemeenschappen in de Haarlemmermeer, maar ook naar geloof in de eigen mogelijkheden tot opbouw van een vernieuwde maatschappij, zoals dat alleen maar hier, in deze polder, kan.

Het boek ‘Geloven in de Polder’ is een uitgave Het Kruispunt (2012). Uiteraard is het in de boekwinkel naast de Johannes de Doperkerk aan de Kruisweg verkrijgbaar.
Over het kerkje van Buitenkaag verscheen ooit: De stenen kerk in het koren (1981).