Gezellig en droog
Mensen die er niets van weten honen de Haarlemmermeer. Ze kennen alleen maar Schiphol en dat daar een boeiend leefgebied om heen ligt beseffen ze niet. Toegegeven: erg romantisch klinkt de naam van Hoofddorp (de hoofdplaats van de polder niet). Ooit was dit meer een levens-gevaarlijke binnenzee. Bij stormen werd het water vervaarlijk opgejaagd en was zelfs onze hoofdstad Amsterdam in gevaar. Daarom werd het meer leeggepompt en dankzij het maalwerk van de gemalen van Cruquis, Lijnden en Kaag viel de polder in 1852 droog. In 1855 woonden er 3000 mensen op de vroegere natte bodem en in 1865 was de bevolking tot een kleine 10.000 uitgegroeid.
Naar de kerk
Het was een interessante tijd in Nederland. In 1848 krijgt ons land onder Thorbecke een nieuwe grondwet met de definitieve scheiding van kerk en staat. De Nederlandse Hervormde Kerk (de ‘staatskerk’) was haar bevoorrechte positie kwijt en in de nieuwe polder moesten de protestanten het meemaken dat ze in één schuur om en om moesten kerken met de roomsen. In 1857 krijgen zij een eigen kerk aan de Hoofdvaart. De katholieken hadden inmiddels in 1853 weer eigen bischoppen en gingen dus, onder leiding van pastoor Steenvoorden, des te ijveriger aan de slag. Architect Molkenboer uit het naburige Leiden (dat de drooglegging uit angst voor verlies van visserijinkomsten jaren had geblokkeerd) wordt als architect aangetrokken. Hij bouwde drie kerken in quasi-romaanse stijl. In 1859 de eerste katholieke kerk van de polder in Lijnden (inmiddels buiten gebruik), in 1860 die van Hoofddorp (nog volop in gebruik) ) en in 1865 die van Nieuw-Vennep (in 1956 wegens bouwvalligheid gesloopt en door een nieuwe vervangen). De polderkerken zijn in trek, hoewel er ook nog over de grens gekerkt wordt: de Zwanenburgers blijven opgewekt in Halfweg kerken. De mensen van Buitenkaag kijken nog een beetje in de richting van Sassenheim en Lisse.
In de polder
Midden in de polder staat de Johannes de Doper-kerk aan de Kruisweg (hoe toepasselijk!) in Hoofddorp. Het is de enige Molkenboerkerk die over is. De kerk heeft een fraaie inventaris. Men treft er de oudste preekstoel van alle kerken in de Haarlemmermeer aan. Dit mooie werk van J.B. Xavenij is afkomstig uit Poeldijk en dateert uit 1730. In het schip zijn intrigerende ramen uit het atelier van Balendong (tussen 1935 en 1950 aangebracht). De kruiswegstaties zijn ouder en vallen op door de mooie combinatie van oud-testamentische teksten met de bekende taferelen. De laatste jaren is de kerk verfraaid met bronzen reliëfs van de beeldhouwster L. Postma. In de buitenmuur achter het altaar bevindt zich een bronzen reliëf ter ere van de rechtvaardigen die in de oorlog joden onderdak boden: ‘wie één mens redt, redt de mensheid’. De bijbelse beeldentuin achter de kerk met beelden van Karel Gomez is bijzonder waardevol.
Aan de buitenranden
De godshuizen aan en over de buitenrand van de polder zijn opmerkelijke gebouwen in de stijl van de zgn. Amsterdamse School. De O.L.V. Geboorte-kerk van Halfweg (1929) met zijn paraboolvormige daken (niet zo stormbestendig, zoals een tiental jaren geleden bleek) is het meest verrassend. De Amsterdamse architect Kuyt (huisarchitect van Vroom en Dreesman) tekende voor het ontwerp. De kerk was een megakerk, dat was ook nodig omdat er vele malen begrafenissen werden gevierd van bewoners van het nabijgelegen Woonwagenkamp aan de Osdorperweg. In het begin van de twintigste eeuw ontstonden nieuwe plannen en uiteindelijk besloot men tot een halvering van de kerk. Zo bleven er slechts zes van de twaalf apostelramen behouden. De toren met zijn eigenaardige glooiende spits bleef staan. Naast de toren werd een nieuwe Sacristie gecreëerd.
Een nieuwe afsluiting
Opdat de kerk de komende decennia weer zinvol gebruikt zou kunnen worden werden maar liefst zes traveeën van het schip en de hele altaarpartij Een stalen constructie van architect Paul van Geel sluit het geheel nu af en een heel klein puntig priesterkoortje werd gebouwd om het geheel af te sluiten. Er kwam nu ruimte vrij voor een groot glasraam waarin heel Gods volk onderweg staat afgebeeld. Het is van de hand van Niek Kemps die zegt serieuze reizigers afgebeeld te hebben en spelende kinderen. Ze worden overstraald door wit licht, de zon van hun bestaan. Men kan ook gezichten zien in de raampartij. Moeder Anna, de Maagd Maria of Maria Magdalena… wat u wilt. De transparantie van de ramen zorgt ervoor dat de kerkgangers zich kunnen opstellen als lichtontvangers. Licht dat ze hopelijk ook doorgeven aan anderen. Sober altaarmeubilair treft men in het nieuwe priesterkoor aan alsmede het doopvont zodat de vieringen zich in het volle zicht van iedereen kunnen voltrekken.
Op zondag 2017 werd de vernieuwde kerk weer in gebruik genomen en als kroon op het werk werd de toren gerestaureerd. In 2019 glorieerde die weer om ons naar de vernieuwde kerk te lokken. Heimwee naar de gigagrote oude kerk hebben de Halfweggers en Zwanenburgers nu al niet meer. God kan echt wonen bij de mensen. We hopen dat nieuwe generaties kerkgangers zich hier echt welkom zullen voelen!
Alle kerken in en rond de Haarlemmermeer worden behandeld in het boek ‘Geloven in de Polder’ Het is een uitgave Het Kruispunt (2012) en uiteraard is het in de boekwinkel naast de Johannes de Doperkerk aan de Kruisweg verkrijgbaar. De foto’s zijn geleverd door Henny ter Wijn waarvoor dank!