Curtevenne is al oud

In 1156 werd een stuk van het gebied van Kortenhoef, “Curtevenne” genoemd, de grondslag van de tegenwoordige naam. Kortenhoef heeft in 1259 al een schout en krijgt aan het eind van de 16^e eeuw een dorpsbestuur. Het nabijgelegen ’s-Graveland is in de 17^e eeuw ontgonnen gebied geworden. De erfgooiers uit de buurt waren tegen. De gooierskinderen waren gewend zelf turf te steken in het onland zoals ze dat gebied noemden. In 1625 werd een verzoek gericht aan de Staten van Holland en West-Friesland om de onlanden tussen Ankeveen en Kortenhoef en de Gooise zandgronden te ontwikkelen. In 1634 werden de percelen verkaveld en kreeg ’s-Graveland een eigen bestuur. Er kwamen grote buitenplaatsen, waaronder het bekende Trompenburgh voor vlootvoogd Tromp. Het ligt als een rond schip tussen het water. Het vrijkomende zand werd naar Amsterdam vervoerd om de grachtengordel te ordenen. Vondel dichtte over het bloeiende ’s-Graveland. Door de aanleg van een lange vaart kon al dat zand goed verscheept worden. Later bleek het water hier zo goed dat alle was van Amsterdam naar de wasserijen langs de vaart werd getransporteerd.

Kerken in de buurt

Het plassengebied in de buurt kent naast Kortenhoef ’s-Graveland en Nederhorst den Berg (waarover later) nog een andere woonkern: Ankeveen. De twee protestantse kerkjes daar zijn maar klein. Veel steviger is de katholieke Martinus. Het is een traditionalistisch gebouw uit 1927 naar ontwerp van Th. van Elsberg. De toren doet aan de architect Stuyt denken: robuust en spits tegelijk. Binnen zijn nog oude beelden! ’s-Graveland zelf heeft een 17^e-eeuws protestants kerkje. Het heeft de vorm van een Grieks kruis; Daniël Stalpaert was de architect (1657-58). In het torentje een echte Hemony-klok. Kortenhoef-dorp heeft een veel oudere kerk, oorspronkelijk aan Antonius gewijd. De kerk is idyllisch gelegen en vanaf de provinciale weg heeft iedereen er een prachtig zicht op. Kerk en toren dateren uit de 14^e eeuw. Het schip werd in 1640 vernieuwd. In de toren (met die leuke spits) hangt een laat 14^e-eeuwse (!) klok en een andere klok van Johan Dop uit 1641. Allerlei interessante activiteiten vinden in dit kerkje plaats. Bijna tegen ’s-Graveland aan ligt de huidige katholieke St. Antoniuskerk.

Een fraaie kerk van Tepe

De katholieken van ’s-Graveland en Kortenhoef kerkten eerst in een schuurkerkje uit 1810. Dat voldeed niet en daarom ontwierp de bekend A. Tepe een fraaie driebeukige hallenkerk met een driezijdig gesloten koor en een toren met ranke (dat heet ingesnoerde) spits. In 1879 werd de bouw gerealiseerd. In tegenstelling tot Cuypers (die op de Franse tour ging) vindt Alfred Tepe zijn inspiratie in de laat middeleeuwse Duitse gotiek. Hij bouwde er totaal zo’n 70, vaak in het hallenkerk-type, waarbij middenschip en zijbeuken van gelijke hoogte zijn en het middenschip zelf dus geen ramen heeft. Cuypers wist overigens deze kerk van collega Tepe te waarderen! Tepe trad in 1872 toe tot het St. Bernulphusgilde, een groep kunstenaars en bevorderaars van de kunst, in 1869 opgericht door de Utrechtse priester Gerard van Heukelum. Andere leden van het gilde waren onder andere de beeldhouwer/schilder F.W. Mengelberg en de edelsmid G.B. Brom. Het werk van Tepe wordt gekenmerkt door eenvoud en soberheid. Andere kerken van Tepe zijn in de naaste omgeving te vinden in Maarssen, Mijdrecht en Vinkeveen. Het bekende St. Bernulphusgilde uit Utrecht is verantwoordelijk voor de inrichting van de kerk. Omdat er niet met de regels gespot mocht worden kwam een heel evenwichtige geheel tot stand. Opvallend zijn de geglazuurde tegels langs de wanden die in 1887 zijn aangebracht door Klaas Windt. Er kwamen gewelfschilderingen van G. Jansen en een neogotisch hoofdaltaar van G. Brom uit 1883. De profeet Maleachi (die pleitte voor waarachtige eredienst, zie Mal.1,11) en een musicerende David staren ons aan. In de zijramen treffen we natuurlijk Melchisedek en de Mannaregen. In 1893 kwamen de kruiswegstaties en in 1897 een orgel van M. Maarschalkerweerd. Let ook eens op de vloer met mooie mozaïeken in koor en middenpad. St. Joris jaagt op de draak vlak voor het hoofdaltaar.

Woeste plannen

Toen de kerk gebouwd werd was de Meent (later Kerklaan) op een paar huizen bij de Smidsbrug na onbebouwd. De parochianen woonden in oud Kortenhoef en elders in ’s-Graveland. Pas in 1933 werden de woningen aan de Kerklaan gebouwd en een paar jaar later volgde de eerste grote nieuwbouwwijk, de zgn. Oranjebuurt. Hoewel de kerk nog maar nauwelijks een halve eeuw oud was werd, in verband met de nieuwe bebouwing, toen reeds de bouw van een nieuwe, grotere kerk overwogen. Een tekening uit 1936 getuigt van lichte grootheidswaan. De kerk zou plaats bieden aan 670 personen (de oude kerk had 350 zitplaatsen). Gelukkig gingen die plannen niet door. Wel werden er steeds meer huizen in de buurt gebouwd, waar men nu erg blij mee is. In 1962 kwam er nog een bouwobsessie: de Hilversumse architect H.M. Weerkamp ontwierp nu een kerk voor ruim 800 kerkgangers. Wat zijn ze in Kortenhoef nu dankbaar dat al die plannen niet doorgingen en de oude kerk gewoon is blijven staan! Men heeft de kerk van 1983-87 zorgvuldig gerestaureerd. Binnen zijn kapotte wandtegels zijn vervangen door materiaal dat over was bij de restauratie van de koninklijke wachtkamer in het Centraal Station van Amsterdam. Buiten kijkt Antonius die zich over de kinderen ontfermt ons dankbaar aan.

Gebruik is gemaakt van het boekje uit 1984: Momenten rond een monument, 175 jaar St. Antonius van Padua te Kortenhoef / ’s-Graveland en van de beschrijving door Monumentenzorg van de provincie Noord-Holland.