Buitenveldert

In 1921 heeft het vraatgrage Amsterdam de gemeentegrens een stuk in zuidelijke richting verschoven richting Kalfjeslaan. Dat ging te koste van de gemeente Nieuwer-Amstel (Amstelveen). Het gebied maakte deel uit van het in 1934 vastgestelde Algemeen Uitbreidings Plan. Ook het Amsterdamse Bos hoorde daar bij. In 1955-’60 werden grote plannen ontwikkeld, in 1958 werd de eerste paal geslagen van deze uit rechthoeken bestaande wijk (men noemt dat een ‘orthogonaal ensemble’). Alleen aan de oostkant is nog iets van de pre-stedelijke bebouwing herkenbaar. Aan de Amsterdamse Zuidas, langs de A10, ontwikkelt zich nog steeds een concentratie aan kantoorgebouwen.

Aan de Kalfjeslaan

Aan de Kalfjeslaan 400 treft men de St. Augustinuskerk aan. Een grote eenbeukige kerk met een recht gesloten koor. Aan de zuidoostkant een ranke toren en een opvallend groot roosvenster in de westgevel. De Augustinusparochie is een parochie met een lange staat van dienst. Reeds in 1394 ging men over tot stichting van een convent van reguliere kanunniken van St. Augustinus dat op 21 januari 1395 de goedkeuring kreeg van bisschop Albrecht van Beieren en op 8 februari van dat zelfde jaar van bisschop Frederik van Blankenheim. Het klooster lag ter hoogte van de huidige Keizersgracht nabij de Utrechtsestraat. De katholieke bevolking in Buitenveldert ging naar de kloosterkerk van St. Jan de Evangelist of in Sloten ter kerke. De statie Nieuwer-Amstel werd in 1635 heropgericht. Ze gaven de statie de naam ‘Parochie St. Augustinus’. In 1672 vertrokken de Augustijnen en werd de bediening overgenomen door seculiere geestelijken. Adriaan Achtienhoven kocht met eigen middelen een groot huis met erf. Hierop werd de nieuwe kerk gebouwd. Dit was ter hoogte van de begraafplaats Buitenveldert. Een eeuw later werd de kerk vergroot en in 1776 in gebruik genomen. In 1835 werd de kerk vervangen door een nieuwe kerk die werd gebouwd onder toezicht van het ministerie waar Waterstaat onder viel. De kerk heeft tot 1994 dienst gedaan op de begraafplaats als kapel, kantoor en condoléanceruimte. In 1931 kwam men door grondruil in bezit van de grond aan de Kalfjeslaan. Buitenveldert hoorde toen inmiddels al bij Amsterdam. Een nieuwe kerk kon gebouwd worden. De architecten J.M. van Hardeveld en H. van der Bijl zorgden voor het ontwerp. Na wat strubbelingen rond de inschrijving (144.000 bleek te laag) ging op 7 mei 1934 de eerste spade de grond in en op 28 augustus, de feestdag van Augustinus werd de eerste steen geplaats door pastoor/deken Boekhorst. Op 8 mei 1935 kwam Mgr. Aengenent de nieuwe kerk consacreren. Bij de versiering van de kerk werden bekende kunstenaars betrokken o.a. Jan Eloy en Leo Brom uit Utrecht. Zij zijn verantwoordelijk voor het monumentale hoofdaltaar aan uit 1935 met een ciborium (een soort tempeldak). Fraai is het beeld van Augustinus van wie de tekst bekend is: ‘mijn hart is onrustig totdat het rust vindt in U.’ Hier houdt hij zijn hart in bedwang. Mari Andriessen leverde ook zijn bijdrage en daarnaast zijn er nog voorwerpen van de oude statie meegenomen zodat een feestelijk interieur ontstond.

Aan de van Boshuizenstraat

De parallel aan de Kalfjeslaan lopende van Boshuizenlaan is een ware kerkenallee. Eerst noem ik nr. 652: de Hervormde Pinksterkerk. M.F. Duintjer tekende voor deze moderne kerk die sinds 1975 in gebruik is bij de Pinkstergemeente. Dan noem ik de Gereformeerde Pelgrimskerk op nummer 560. Die dateert uit 1962-’63 en is van de hand van A. Rothuizen en P.J. ’t Hooft. Deze kerk heeft een ranke klokkentoren, meer een klokkenmast eigenlijk. En dan hebben we tenslotte op nr. 420-422 de Katholieke Goede Herderkerk van A. F. Brenninkmeijer. De goed bruikbare kerk werd in de jaren 1966-’68 gebouwd. De kerk heeft gebrandschilderde ramen van J. en A. Min. Ten noorden van het Gelderlandplein staat de vm. katholieke Bovenzaal-kerk. Nu in gebruik bij de Pinkstergemeente (in de bovenzaal) en de openbare bibliotheek (gelijkvloers). Aan de ‘sjieke’ rand van Buitenveldert stond ooit nog de Christus Geboortekerk die helaas niet meer bestaat.

Op naar de synagoge

Vermelding verdient nog het gebouw van de Christengemeenschap aan de A. J. Ernststraat uit 1971 (H. Hupkes is de architect) in de bijzondere vormentaal die op de ideeën van Rudolf Steiner is geïnspireerd. Nog interessanter is het te melden dat aan een andere rechte Buitenveldertse straat ( de van Boechorststraat) een echte Rietveldkerk staat. In 1967 is het ontwerp van G. Th. Rietveld uitgevoerd door G. van Tricht. Toen was het gebouw in gebruik als ‘clubgebouw’ van de Vrije Gemeente. Maar die verkocht het aan de Joodse Gemeente van Amsterdam. Zo kan hier de moedergodsdienst van alle christelijke denominatie het ‘Sjema Israeel’ laten klinken en ons allen tot de orde roepen!

De nieuwe poort

Buitenveldert en de Zuidas noemen kan niet zonder dat we even de jonge Predikant Ruben van Zwieten noemen die met enthousiaste medewerkenden eigentijds pastoraat op de Zuidas beoefent. Ze zijn verbonden aan de Thomaskerk aan de Irenestraat, een bouwwerk van de bekende architect Sijmons. Ooit preekte daar ook nog de beroemde rk. exgeet Ben Hemelsoet. Maar van Zwieten en de zijnen resideren –zeggen ze- eigenlijk in eenzelfde toren waar ook Google in huist. Zo komen we op zijn website terecht; daar is veel moois te vinden.

Een verdwaald carillon

Als we de wijk aan de zuidzijde verlaten komen we langs het complex van de VU-universiteit. Met enige afgunst bekijk ik altijd het carillon dat daar boven op het gebouw prijkt. En niet meer dan dat. Het mist een klokkenkamer zoals een kerktoren die heeft. Van wezenlijk belang want de klanken van de carillonklokken moeten zich kunnen mengen alvorens hun geluid aan de buitenwereld prijs te geven. Zou het een idee zijn dat klokkenspel maar eens vlug over te brengen naar de gerestaureerde torens van de Bavokathedraal in Haarlem?

Afbeeldingen Augustinus ontleend aan de website van de kerk. Dank aan zuster Marie Wilhelma Tas die het Augustinusbeeld herkende.

Gegevens zijn ontleend aan het boek ‘Rooms-katholieke kerken in Amsterdam 1306-1935 van Simon van Blokland.