25 augustus 1942

In de nacht van 25 op 26 augustus 1942 werden Haarlemse joden verplicht zich te verzamelen bij de Katholieke Bavoschool op de hoek van de Leidsevaart en de Westergracht in de onmiddellijke nabijheid van de St. Bavokathedraal. Ze werden rond 23 uur afgevoerd naar het nabijgelegen stationnetje in de beruchte spoorwagons geladen op transport. Het gerucht dat ze in die wagens zaten verspreidde zich onder de plaatselijke bevolking en enkele gezinnen besloten onmiddellijk de voorraad brood voor de volgende dag naar de trein te brengen. Stiekem slopen de kinderen om de trein heen om hun pakjes af te leveren. 170 Joodse medeburgers werden afgevoerd en naar de kampen gereden.

26 oktober 1944

Eind oktober 1944 werd vanuit diezelfde Bavoschool een aanslag beraamd op een verrader Fake Krist genaamd. De kinderen die de 25^e oktober  ’s avonds een extra  gymnastiekles hadden viel het op dat er plotseling met een stok een ruit werd ingeslagen. Een ongelukje? Neen expres. Waarom? Dat zou later blijken. De volgende morgen meldde zich een verzetsstrijder bij de school die onmiddellijk naar de gymzaal ging. Vandaar uit schoot hij door het tevoren gemaakte gat Fake Krist neer die met aan de overkant op de fiets stapte en met een aktentas vol geheime dossiers op weg wilde gaan naar het politiebureau. Die tas werd haastig weggegrist. Tevoren had een van de verzetsstrijders aan de Leidsevaart zitten vissen om precies te achterhalen hoe laat de heer Krist altijd op weg naar zijn werk  ging. De aanslag lukte maar coördinatie was er niet want Hannie Schaft kwam ook aangelopen om te schieten maar dat hoefde niet meer. Als revanche haalden de Duitsers tien mensen uit het huis van bewaring in Amsterdam. Op de 27^e oktober werden mensen in de buurt en misdienaartjes van de Bavo gedwongen toe te kijken hoe zij werden neergeschoten en direct afgevoerd naar het Crematorium Westerveld. Eerder waren als straf al een aantal huizen naast de Bavoschool gesloopt hoewel niemand precies wist waarvandaan de aanslag gepleegd was. Ieder jaar op 4 mei worden de tien slachtoffers (de oudste was 49, de jongste 26) bij het monument op de plek waarop ze neergeschoten zijn herdacht.

Zondag 26 augustus 2012

Op zaterdag 25 augustus 2012 23 uur zou het zeventig jaar geleden zijn dat de deportaties van de Haarlemse joden in 1942 had plaats gevonden. Besloten werd echter om praktische redenen de herdenking naar zondagmorgen 11 uur te verplaatsen. Rabbijn Spiero en vele leden van de Haarlemse joodse gemeente zouden zich dan bij de Bavoschool verzamelen en daarna in een stille tocht naar de plek lopen waar het stationnetje stond waarvandaan de gevangen waren weggevoerd. Dat bood de parochianen van de nabijgelegen Bavokathedraal de gelegenheid zich bij die stoet aan te sluiten. Vlak voor de zegen zei de Plebaan: ‘de dienst is nog niet beëindigd, we willen eerst nog samen met onze joodse medeburgers naar de plek trekken waarheen zeventig jaar geleden 170 Haarlemse joden werden gesleept.’ Wij kunnen ons mooi aansluiten bij deze tocht.’ En zo trok een joods/katholieke processie zwijgzaam langs de Westergracht om bij het spoor een minuut stilte te betrachten. Wonder boven wonder was het heel druk en lawaaierig rond 11 uur maar toen we om 11.15 bij het spoor arriveerden was het doodstil.

Maart 2016

Op 4 maart 2016 hopen we met velen samen te komen in de Bavokathedraal. Dan wordt een serie ramen van de beroemde glazenier Jan Dibbets onthuld. Interessant is het spel met licht en donker en de symboliek van de ramen. Hier wil ik melding maken van een van de middenramen aan de noordzijde waarin de tekst van Genesis 1 vers 2 vermeld staat: God sprak er zij licht (Wojomer Elohiem Jehie Oor). Waarom? De noordkant is de kant van de kerk waar nooit licht vandaan komt. Die kant symboliseert de donkere zijde van het menselijk bestaan: de dood. Laat dat raam nu precies uitzien op de plek waarop in augustus 1942 de hierboven genoemde Haarlemse joden bijeengedreven werden. Hun namen staan ook op het monument vermeld waarop de namen van alle 733 joden die uit Haarlem weggevoerd: het “Joods Monument Haarlem” bij de Phiharmonie. Ook in de Kathedraal willen wij hun namen gedenken. Om ons die donkere gebeurtenis niet te laten vergeten en uit respect voor de joodse traditie is de Genesistekst in het noordraam in  Hebreeuwse letters gezet. De toenmalige directeur van het Joods Historisch Museum rabbijn Edward van Voolen heeft die nog gecontroleerd. De tekst waarin de eerste woorden die de Eeuwige uitsprak vermeld staan is een getuigenis van hoop. ‘Er zij licht’ is geen aankondiging van de schepping van zon, sterren en maan (die trouwens pas op de 4^e dag geschapen worden) maar een programma van hoop. Het is een getuigenis dat het licht het zal winnen van het duister, de vrede het zal winnen van de oorlog en de liefde het zal winnen van de haat. Het gedenken aan de slachtoffers van de Holocaust moge ons tot bezinning brengen!

Hein Jan van Ogtrop pastoor van de Bavo,
Oud Voorzitter van de KRI.

Zie voor de gehele lijst van in Haarlem omgekomen joden: www.wo2kennemerland.nl/Overhalen/hlmomg.html