Kerken in de tuinsteden

Tot de jaren 45 van de vorige eeuw eindigde Amsterdam bij de Baarsjes. Verder moest men per boot door de slootjes naar de tuinderijen richting Sloten en Osdorp. Na de oorlog was er echter ruimte nodig, veel ruimte voor jonge gezinnen die om ruimte schreeuwden. De westelijke tuinsteden werden aangelegd. De tuinders moesten weg, sloten werden gedempt. De bouwgronden werden opgespoten uit een reusachtige bouwput, de huidige (zeer diepe!) Sloterplas. Enthousiaste mensen verhuisden van kleine woningen in de binnenstad naar Slotervaart, Slotermeer, Geuzenveld of Osdorp. Daar lagen prachtige nieuwe woningen op hen te wachten.

Sloten en Osdorp

Sloten is een zeer oude plaats. Al in de middeleeuwen stond er een kerk. Na brandschatting door de Geuzen (komend uit Haarlem) werden de resten van het koor gesloopt. Tussen de muren van het herstelde schip werd de nieuwe leer verkondigd. De katholieken hadden vanaf 1724 een kerkje aan de oude Osdorperweg. Toen er echter even verderop in Halfweg een parochie werd gesticht lag het voor de hand de kerk te verplaatsen naar de woonkern Sloten. Daar werd de Pancratiuskerk gebouwd in 1901 door architect Stuyt. Het huiselijke oude Osdorpse kerkje werd in 1900 gesloopt, alleen het kerkhofje bleef over en is nog steeds te zien bezijden de Osdorperweg. De katholieken kerkten rustig verder, in Halfweg en Sloten. Maar toen kwam vanaf 1950 de hierboven beschreven bouwgolf. Het grote nieuwe Osdorp had kerken nodig! De kerkelijke plancommissie van die dagen achtte het nuttig vier of vijf kleine kerkjes te bouwen in de grote nieuwe tuinstad. Maar bisdom en enthousiaste bouwpastoors kozen voor de bouw van twee enorme kerken van zo’n 900 plaatsen: de Lucas, voltooid in 1965, en de Paulus enkele jaren later gewijd. De beide kerken floreren tot op de huidige dag en hebben hun behoud mede te danken aan de gigantische uitbreiding die rond Osdorp en Sloten tussen 1985 en 2000 werd gerealiseerd.

De Lucaskerk

Het oude Osdorpse kerkje werd, als gezegd, in 1900 gesloopt. Het orgel ging naar de nieuwe kerk van Sloten. De stichtingsstenen echter kwamen echter in de Sint Lucaskerk die in 1964 aan de Osdorperban gebouwd werd terecht. De kerk is een brede hal ontworpen door het architectenbureau Taen en Nix. Met enige fantasie is een zekere Chinese sfeer die deze namen doen vermoeden in de Lucas te ontdekken. De kerk bestaat uit een enorme rechthoek met in het midden een verhoogde lichtbeuk. Het altaar staat aan het zuidelijk uiteinde van de lichtbeuk, het orgel met het plateau waar het koor terecht kan aan het noordkant. Elegante ruitvormige ramen laten het daglicht binnen. Vroeger zaten de gelovigen in twee grote blokken opzij van deze heilige zone. Maar die opstelling bevredigde niet en de banken werden hergegroepeerd rond het altaar. Een zeer geslaagde verandering. De bekende radiopredikant Joseph Keet heeft hier 25 jaar lang het woord gevoerd zoals op de nieuwe glazen ambo staat vermeld. Een hebreeuwse inscriptie met de woorden SJALOM herinnert aan zijn prediking en aan onze gezamenlijke opdracht tot vrede. Moeder Theresa bezocht de kerk in 1973 en Helder Camara (die door moeder Theresa later ‘a great friend of mine’ werd genoemd) in 1975. De nieuwere klokken in de toren dragen hun beider namen met als randschrift: ‘dat de gerechtigheid kome.’ Foto’s van die klokken zijn bij een tegenbezoek van ondergetekende aan moeder Theresa in 1987 aan haar overhandigd. Een zwart Christusbeeld uit Zaïre (het huidige Congo) kwam in 1985 de kerk verfraaien.

Geschilderd evangelie

De nieuwe pastoor van de kerk die in 1992 kwam heeft er voor geijverd dat er, in een tijd waarin veel kerken werden gesloopt, gewerkt werd aan kerkverfraaiing. En zo kreeg de schilder Mark Deconinck (geb. 1957 in Oostende) de opdracht een aantal panelen te maken over het Lucasevangelie. Het werd een vijfluik met verhalen die alleen bij Lucas voorkomen. Lucas ‘schilderde’ al deze mensen van het Oude Testament die een nieuwe Heer ontmoetten .Opvallend is in het grootste paneel de voorstelling van Jeruzalem gezien vanaf de olijfberg. Menige vrome toerist heeft van daar af een foto gemaakt. Als inwoners van Jeruzalem zijn Gandhi afgebeeld en verder: Moeder Theresa, Pater Damiaan, een joodse man, een Palestijnse vrouw en een kind. Verder vinden we afbeeldingen van de aankondiging aan Maria (de engel is een witte vlek), van Simeon en Hannah, van de verloren zoon die huiswaarts keert en de Emmausgangers.

Andere tijden

Toen de kerk werd ingewijd in 1965 was de kerk gevuld met ruin 2500 bezoekers, allemaal Amsterdammers. De enige vreemden waren de mensen die bij de NS werkten en afkomstig waren uit Groningen, Friesland of Limburg. De Friezen hieven tijdens de koorrepetities regelmatig hun volkslied in. Maar de tijden veranderen. Toen de voorganger van de huidige pastoor afscheid nam van Osdorp kwam het idee het Onze Vader in evenzoveel talen te laten bidden als er nationaliteiten in de parochie waren. Het Gebed des Heren werd die zondag in acht verschillende talen gebeden (Pools, Papiamento, Surinaams, Ghanees, Spaans, Italiaans, Frans, Engels). De parochie was van een parochie van oude Amsterdammers een parochie van nieuwe Amsterdammers geworden. Geheel in de geest van Lucas de evangelist die in zijn evangelie en in zijn boek ‘de Handelingen van de apostelen’ met enthousiasme vertelt hoe de blijde boodschap van het evangelie van Jesus van Nazareth uit de grenzen van het land Israël barstte. In 2014 zijn er plannen om de kerk af te stoten en in de Pauluskerk aan de andere kant te gaan kerken. Nuttig alles wat er gebeurd is hier nog even te noemen.