Op weg naar IJmuiden
Als men, komend vanaf de oprit naar de Velsertunnel de weg naar IJmuiden neemt wordt het oog onmiddellijk getroffen door een bijna kneuterig dorpje aan de rechterkant. Het is het eerbiedwaardige Velsen. De Romeinen hadden hier in de 1e eeuw na Christus al een nederzetting met vlootbasis. In 719 wordt gesproken over Felison, de naam van een oud villa-complex gelegen aan het Velisanariviertje. Wat daar nog van over was (het Wijkermeer genaamd) is bij de aanleg van het Noordzeekanaal (1865-1876) drooggelegd. Door de aanleg van dit kanaal is de dorpskom verkleind en is een idyllisch geheel ontstaan waar de Engelmunduskerk het eerbiedwaardige middelpunt van is. De stichting van de kerk wordt toegeschreven aan Willibrordus in de 8e eeuw. Daarmee zou de kerk één der eerste kerken van Holland zijn. Engelmundus – het heet dat hij van Friese afkomst was, al was hij in Engeland geboren – hielp hem bij het bekeringswerk en geldt als de apostel van Kennemerland (feestdag 21 juni).
De oude kerk
De eerste kerk was aan St. Paulus gewijd. De huidige tufstenen zaalkerk dateert uit de 12e eeuw. Rond 1200 werd een toren tegen de westgevel gebouwd. Een oudere reliëfsteen (voorstellende de Hemelvaart van Christus) werd boven de ingang ingemetseld. Het inmiddels aan Engelmundus toegewijde Godshuis is vanaf de 14 tot in de 17e eeuw een bedevaartplaats van betekenis. In de 14e eeuw wordt de toren verhoogd en eind 15e eeuw vindt de uitbreiding plaats met een zijbeuk. In 1573 wordt de kerk grotendeels verwoest door de Spanjaarden bij het beleg van Haarlem. Pas in 1596 is alleen het oudste kerkgedeelte herbouwd. De scheibogen naar de zijbeuk werden dichtgemetseld. De muur aan de binnenplaats aan de zuidkant laat dat zien. In 1773 is de kerk verlengd. De korte helmspits dateert uit 1887. Van 1966-1968 vond een restauratie plaats. Men vond toen restanten van de Brederodekapel. Binnen de kapelruimte lag een grafzerk met afbeeldingen van Willem I van Brederode (overleden in 1285) en zijn vrouw, Hillegonda van Voorne (overleden in 1302). Merkwaardig genoeg zijn hun costuums in de stijl van rond 1400.
Zicht op de overkant
Op het kerkhof zijn een aantal graven van Engelsen die tussen 1865 en 1870 meewerkten aan de aanleg van het Noordzeekanaal. Als men vanuit de dorpskom naar het laats genoemde kanaal loopt valt het oog van een kerkengek onmiddellijk op een flinke Romaans aandoende kerk aan de overzijde. Het lijkt op het eerste gezicht een wat groot uitgevallen kloon van de Engelmundus uit het oude Velsen. Men kan via de sluis, middels de pont of door de tunnel omrijden om die kerk te bereiken.
De Sint Jozefkerk van Velsen noord
Na de stichting van de hoogovens in 1918 kwam dit dorpsdeel (toen Wijkeroog genaamd) tot ontwikkeling. Als men, komend vanuit de tunnel rijdt komt men, aan het einde van een gezellige winkelstraat rechtsaf slaand, bij het kerkencomplex van Velsen-Noord. Rechts de niet meer in gebruik lijkende kruisvormige torenloze protestantse kerk uit 1935 en links de indrukwekkende katholieke kerk. In deze actieve industriële omgeving is het heel toepasselijk dat hij aan St. Jozef is gewijd. Engelmundus is naar Velsen Driehuis verhuisd. De St. Jozefparochie maakte eerder gebruik van een hulpkerkje dat in 1905 was ingewijd. De architect van dit hulpkerkje mocht later (hij werkte samen met architect N. Nelis uit Haarlem) ontwerpen maken voor een échte kerk. Dat werd geen succes. Het kerkbestuur besloot toen aan het architectenbureau Jos Cuypers (bouwer van de kathedraal) en Jan Stuyt te vragen een ontwerp voor een nieuwe kerk (voorlopig alleen de helft) te maken. Op St.Jozef-dag 1908 kon die halve kerk worden ingewijd. Omdat het aantal parochianen toenam door de groei van Van Gelder en de Hoogovens ging men plannen maken voor de voltooiing van de kerk. De architect Jan Stuyt mocht nu ‘los’ verder. We ontmoetten hem eerder als bouwheer van de Amsterdamse Obrechtkerk (O.L.V.van de Rozenkrans), van de stoere Pancratius in Castricum en elders. Zo kwam de St. Jozefkerk zoals die er nu bijstaat gereed. Achter een muurtje dat een prachtig parkachtig kerkhof verbergt ziet men de reusachtige kerk liggen. Het is een driebeukige basilicale kruiskerk met een halfronde hoge apsis. Het koor en het transept kwamen als gezegd in 1907-08 tot stand, het schip met het voorportaal en de toren in 1927. De inwijding van de voltooide kerk volgde op eerste Pinksterdag 1928. Opvallend aan de buitenkant zijn de voor Stuyt zo kenmerkende blauw-witte blokachtige tegelfriezen.
Het mysterie van het verdwenen altaar
Het interieur van de hele kerk bevat muurschilderingen van F. Loots (1917-19) en een cassetteplafond dat na een brand in 1973 is hersteld. In 1942 kreeg de kerk een nieuw hoofdaltaar. Het oude altaar met 18e eeuwse beelden werd naar het Haarlems bisschoppelijk museum overgebracht maar raakte bij de fusie met het Utrechtse Catharijneconvent zoek. Na de klokkenroof door de Duitsers in 1943 blies de harmonievereniging St. Cecilia in de kerstnacht van de torentransen. In 1949 kwamen er nieuwe klokken. De parochie groeide en bloeide en toen de bekende pastoor Vollaerts in 1954 naar Leiden werd overgeplaatst was de parochie van 1876 naar 3500 parochianen gegroeid. In 1955 bestond de parochie 50 jaar en kwamen er nieuw ramen in het priesterkoor. Bij gelegenheid van het 80-jarig bestaan in 1985 kreeg de toren een facelift. Pastoor Vooges, oud Benedictijn was toen pasto(o)r. Er werd toen een geschiedenis geschreven van de parochie die nu haar 112 ½ verjaardag mag vieren.
Slot
De oude Engelmundus in Velsen zuid is een protestantse kerk geworden. Gelukkig wordt de kerk nog steeds met zijn oude naam benoemd. In Velsen-Driehuis staat een aan Engelmundus toegewijde kerk uit 1893 van architect A.M.Bruning, zodat de gedachtenis aan de oude apostel van Kennemerland dubbel levend blijft. Hopelijk is hij tevreden over hoe de christenen van de Reformatie en de Romana in deze contreien zijn nalatenschap beheren. Hij zal zeker ook glunderen van genoegen als hij hoort dat sinds het najaar van 2016 ook de Koptische christenen in deze kerk hun liturgie vieren. De H. Jozef, patroon van alle werkers mag aan de noordkant de harde werkers van nu en hun families sterken.
Gebruik is gemaakt van het hierboven genoemde jubileumboek ‘Van toen naar nu’ uit 1985.