De beeldenstorm maakte Nederland arm…. behalve Gouda. In de Sint Jan kerkt tweemaal op zondag een degelijke Hervormde Gemeente. Het waterige Hollandse zonnetje schijnt echter door een unieke serie ramen uit de katholieke tijd. In dit artikeltje aandacht voor afbeeldingen Oud Testamentische verhalen.. nog aangevuld in de protestantse tijd.

Duister of licht?

Waren de middeleeuwen een duistere periode of een lichte? Vroeger waren de standpunten hierover zeer uitgesproken en ook volkomen verschillend. Het ‘weldenkende’ Nederland beschouwde de middeleeuwen als een onbelangrijke periode. Nederland zou pas in de zestiende eeuw gegroeid zijn, had in de zeventiende eeuw zijn gouden eeuw gehad, was in de achttiende eeuw ‘verlicht’ (ik verwijs naar de geschiedkundige term: de verlichting), in de negentiende eeuw geïndustrialiseerd enz. De katholieken daarentegen, die zich in de negentiende eeuw emancipeerden hadden heimwee naar vroeger en keken juist wel op tegen de middeleeuwen, de jaren vóór de onrustige zestiende eeuw. Alberding Thijm met name schreef lyrisch, hymnisch bijna, over de middeleeuwen. Toen was heel Europa nog katholiek!

Gouda met zijn Sint Jan

We gaan kijken in het Zuid Hollandse Gouda. Daar werd een aan Sint Jan toegewijde kerk gebouwd mogelijk nog voor 1272 toen Floris V het plaatsje  stadsrechten verleende. Meerdere branden hadden steeds nieuwe kerkbouwprojecten tot gevolg. Maar elk nadeel heeft zijn voordeel. Na de brand van 1552 ging men groots aan het werk. Inzamelingen in bevriende steden leverden genoeg geld op en hoewel de kerk wat van zijn gotische luister verloor (er werden zuilen weggebroken) werd er een unieke beglazing aangebracht waarbij Dirck Crabeth, (1505-1574), leerling van Jan van Scorel en Maarten van Heemskerk  een opvallende rol bij speelde samen met broer Wouter en enkele anderen. Maar er gebeurde iets wonderlijks. Terwijl men nog bezig was met de beglazing veranderde de kerk van gebruiker! In 1573 werd de kerk toegewezen aan de protestanten. Altaarstukken werden verwijderd, sommigen bevinden zich in het naast de kerk gelegen museum maar de glazen werden ongemoeid gelaten. Ja men voegde na een korte onderbreking zelfs nieuwe ramen toe. In de katholieke tijd waren er krachtige Bijbelse thema’s. Ramen over de bouw en de inwijding van de tempel van Jeruzalem (verwijzing naar het Goudse bouwproject). Men ziet hoe die tempel eerbiedig wordt bezocht door de koningin van Scheba maar minder eerbiedig door Heliodorus (II Makkabeeën 3) de rover. De hogepriester bidt en er verschijnt een paard dat de onverlaat de tempel uittrapt. Dit laatste raam is uit 1566 gegeven door de hertog van Brunswijk ‘uit ijver voor de katholieke godsdienst.’ Zag men de bui van de beeldenstorm al hangen? Gelukkig  viel die mee.

Gouda na de beeldenstorm

In Gouda liet men –als gezegd- alle ramen intact. De apostelen mochten blijven zitten en ook Judith die het hoofd van Holofernes afhakt. Jona mocht met zijn walvis blijven pronken en Bileam met zijn ezel. Ja men voegde zelfs een raam toe waarop staat afgebeeld hoe David wordt bestraft door Nathan. Ja, de mens is zondig. Verder kwamen er ramen met vaderlandse geschiedenismotieven (het ontzet van Leiden). En als herinnering aan de benauwde strijd met de Spanjaarden wordt de bevrijding van Samaria afgebeeld (II Kon.6,24-7,20). De stad is uitgehongerd, men is ten einde raad tot plaats enkele melaatsen ontdekken dat de legertenten van het Syrische legers zijn verlaten en ze zich te goed kunnen doen aan soldatenvoedsel. De Heer had de soldaten verdreven met het geluid van een enorme legermacht. In de tweede wereldoorlog werden alle ramen uit hun sponningen gehaald. Na de bevrijding werden ze er weer ingezet. Het na de eerste wereldoorlog geplaatste raam over de herbouw van de tempel van Jeruzalem na de terugkeer van de joden uit Babel in 516 voor Christus (beschreven in de bijbelboeken Ezra en Nehemia) lijkt daarnaar te verwijzen.

Een tolerante wereld tegemoet

In Gouda is rond de reformatie een  uniek oecumenisch project tot stand gebracht dat tot de huidige dag voor ons een oproep is tot fantasie en tolerantie. In 2016 wordt er nog een uniek raam aan toegevoegd van de hand van Marc Mulders die ook in de oude doopkapel van de Haarlemse Kathedraal aan het werk ging. Het glas wil Erasmus eren, de vader van de godsdienstige openheid in Europa. Het raam van Mulders toont roze, gele, blauwe en regenboogachtige cirkels die een transcendente ruimte verbeelden. Mulders inspiratie was het gedachtengoed van de hervormde theoloog Gerrit Cornelis Van Niftrik die ook een studie over de verhouding tussen Avondmaal en Eucharistie op zijn naam heeft staan die ondergetekende in zijn studietijd inspireerde. Wat Mulders trof was de idee dat er in God ‘ruimte’ is en dat er in hem ruimte is voor de mens. Die liefdevolle ruimtelijkheid van God noemen we hemel. Een hemel die op aarde moet neerdalen als een nieuwe situatie waarbij God alles is in allen en wij opbloeien als vernieuwde mensen. De goddelijke ruimte wordt door Mulders opgeroepen door abstracte ronde vormen in troostende regenboogachtige kleuren. De kleuren zin rustgevend en schreeuwen hun troostvolle boodschap niet uit. Het raam is tot 26 juni 2016 te bezichtigen in het Museum Gouda en wordt daarna overgeplaatst naar de Sint Janskerk. Over het Erasmusraam van Mulders verschenen 2 artikelen in Trouw 23 dec 2015 en 6 jan 2016.