Een wakkere gemeenschap
Met een warme sentimentaliteit praten Volendammers over hun ‘kerketoren.’ Zodra die in zicht komt zit je goed. Ik kan mij nog goed herinneren dat de weg naar Volendam een kronkelweg was: vanuit Amsterdam gezien voorbij Monnikendam rechtsaf en dan de dijk langs via het gehucht Katwoude. Vlak voordat je in Volendam arriveerde stond daar een trieste molenstomp. Gelukkig heeft de molen zo’n twintig jaar geleden weer zijn bekroning gekregen en vormt zo een goede stop voor alle buitenlanders die hier de eerste foto kunnen maken. Later kwam de directe verbinding met de E-10 en was Volendam vlot bereikbaar. Dat was vroeger heel anders. Volendam was eigenlijk alleen over zee bereikbaar. Er zijn tal van theorieën ontwikkeld over de Volendamse roots. Het zou zo goed katholiek zijn omdat Spaanse soldaten hier bleven hangen in deze rustige ‘uithoek’ van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Ik heb met ‘uithoek’ niets miszegd want Volendammers stellen prijs op een zeker isolement. Maar wel een isolement met uitzicht op de grote wereld! Volendammers zijn ook kosmopolitisch. Tal van missionarissen afkomstig uit Volendam zijn de wereld rondgetrokken.
We schrijven 1882
Het gebeurde dat een pater van de Missionarissen van het Heilige Hart er op uittrok om broeders te werven voor de missie in Nieuw Guinea. Ergens in Noord Holland zei iemand tegen hem: ‘je moet het eens gaan proberen in Volendam.’ Zo stond de pater op een zomerse dag op de stoep van de Volendamse pastorie. Hij maakte zijn plannen bekend aan de pastoor van de parochie en deze liet er geen gras over groeien. De vissersvloot was juist binnengelopen en de jonge kerels waren dus bij de haven te vinden. Toen de twee geestelijken daar arriveerden was het een ware volksvergadering. De pater hield zich een beetje in de schaduw van de pastoor, die zich doelbewust een weg baande door de roepende en schreeuwende vissers en tenslotte op het spreekgestoelte van de afslager klom. Hij verzocht en kreeg stilte. De ‘beminde gelovigen’ verdrongen zich nieuwsgierig om de ongewone preekstoel en wisten binnen de minuut waar het om ging. Tot verbazing van de missionaris meldden zich na de korte verklaring van de pastoor aanstonds drie stevige kerels: zij wilden mee. ’s Avonds meldden zich nog drie anderen en de volgende dag reisden Klaas Kieft, Jan Krasm Piet en Kees Zwarthoed, Jan Mooier en Kees Hansen na een kort afscheid van huis en haard naar een ver missiehuis, doorgangspost naar de missiegebieden in Nieuw Guinea.
De Volendammer parochie
Lange tijd leidde de katholieke parochie een verborgen bestaan. Er was geen eigen katholieke kerk en alle Volendammers werden geacht in Edam naar de kerk te gaan. Pijnlijk was dat wel al in de 17e eeuw een protestants kerkje werd gebouwd. Dat kon niet zo blijven want de oerkatholieke Volendammer gemeenschap groeide en groeide. Eindelijk mocht men een eigen kerk gaan bouwen mits er ieder jaar een grote kaars werd geofferd aan de parochie van Edam. De Volendammers gingen voortvarend te werk. In 1860 werd een waterstaatskerk gebouwd aan St. Vincentius toegewijd. De sociale Parijse heilige sprak de vissers (en boeren) van Volendam aan. Bovendien was hij de patroon geweest van een minikapelletje aan de dijk dat voor de zieken was neergezet. In 1882 werd de kerk vergroot met koor en dwarsbeuken (architect Bleijs tekende ervoor). Dat was niet genoeg. In 1908 werd het oude gammele schip met torentje gesloopt en een veel groter schip gebouwd met toren zodat de kerk 1500 mensen kon bevatten. Tot 1962 was dit de enige katholieke parochiekerk in Volendam. In 1962 werd de Mariakerk gebouwd. Nog later kwamen er twee hulpkerken. De Vincentius kreeg in 1970 ‘Het Kruispunt’ (smadelijk ‘de ondermuts’ genoemd omdat de kerk daar een beetje op lijkt), en de Mariakerk kreeg de Ark (in 1989).
Volendam geestelijk actief
In beide kerken worden heel wat kaarsjes opgestoken en de eerste H. Communiefeesten in Volendam zijn beroemd. Volendam leverde niet alleen missionarissen aan verre landen maar vele priesters en religieuze mannen en vrouwen (ver over de honderd!!) hebben Volendamse roots. Een van de beroemdste Volendammer priesters was Klaas Steur, een man die zijn tijd ver vooruit was. Hij was professor in het Warmonds theologicum en kreeg al in de vijftiger jaren van de vorige eeuw problemen met de Romeinse Grootinquisiteur Tromp. Zonder mokken trad hij af en werd een zeer geziene pastoor in De Zilk.
De inventaris van de Vincentius
Er zijn fraaie ramen in de kerk te zien. Uiteraard van de wonderbare visvangst en de storm op het meer. De Haarlemse glazenier Balendong tekende ervoor. In 1997 werden in de kerk neogotische altaren geplaatst afkomstig uit de Elisabeth- en Barbarakerk in Haarlem. De beeldhouwer Maas vervaardigde ze. De offers van Melchisedek en Abraham zijn uitgehouwen. Fraaie koperen beelden van Willibrord en Bavo zijn daar te zien. Het tabernakel is van de Utrechtse edelsmid Brom en erop staat het Mirakel van Amsterdam afgebeeld. De Volendammers verkopen niet alleen vis in Amsterdam maar lopen ook met de stille omgang mee. In de zijbeuken staan ook prachtige altaren ter ere van O.L.V. van Altijddurende bijstand (een mini-ikoontje is daarin te zien) en het H.Hart. In 1994-1997 werd de kerk voorbeeldig gerestaureerd.
De nieuwe eeuw
Ondanks alle uitbreidingen blijft de Volendamse kerk iets dorps houden. Dat is waarachtig geen schande. Volendam wordt door de Volendammers altijd ‘het dorp’ genoemd en dat begrip staat voor solidariteit en actie. Dat bleek ook bij de ramp aan de Dijk in de nieuwjaarsnacht van 2001. Op het kerkhof staat een roerend monument. Er was veel verdriet bij alle veertien uitvaarten toen en bij de gezamenlijke bijeenkomst in het stadion waar anders wordt gejuicht. Waardig en traag van het verdriet zong het koor toen: ‘Mijn Herder is de Heer, nooit zal het mij aan iets ontbreken.’ Dat geloofsgetuigenis mag nooit ontbreken in deze wereld. Volendam zal dat levend houden.