Van idee tot werkelijkheid
De Zwitserse bouwmeester Jeanneret (beter bekend als Le Corbusier) is een bijzondere architect gebleken, zo is er maar één! Geboren in 1887 werd hij de leider van een beweging die wars was van versiering. Het materiaal moest als materiaal kunnen spreken. Hij ontwierp grote wereldsteden nieuwe stijl. Hij maakte zelfs een plan om de hele Parijse binnenstad te slopen. Geen straten en pleinen meer maar enorme wolkenkrabber-achtige flatcomplexen terrasvormig aangelegd. Meren en parken daartussen.
Toen hij zo’n 34 jaar oud was, hadden Mussolini (en later ook Hitler) een meer dan gewone interesse in groots aangelegde architectonische complexen. Ze kenden en bewonderden Le Corbusier. Laten we maar zeggen dat de jonge architect dat niet kon helpen. De kunstenaar ging uit van de drie fundamenteelste menselijke activiteiten: cultuur, sport en spiritualiteit. Zo ontwierp hij zijn grote wooncomplexen, sportstadions, scholen en musea. Hij bouwde een nieuwe stad in India (Ghandigarh), flatgebouwen o.a. in Marseille. Maar plotseling ook een klooster in la Tourette en….de beroemde bedevaartskapel uit 1955 van Ronchamps (in de buurt van Belfort). Wie de foto’s ziet van de oude onnozel ogende kapel in Ronchamps kan zijn ogen niet geloven: hier is een complete transformatie tot stand gebracht! Ronchamps kwam op de kaart!
Firminy
Datzelfde geldt voor Firminy, een voorplaats van de industriestad Saint Etienne, zo’n 50 kilometer ten zuidwesten van Lyon. Het is niet ver van de rivier de Loire gelegen (met in de buurt zijn prachtige Gorges) maar het contrast met de kastelen die zo’n 200 km zuidwestelijker liggen is enorm. Vorig jaar is daar (eindelijk) de kerk toegewijd aan Saint Pierre voltooid.
De realisatie van de Saint Pierrekerk gaat terug op het eerste urbanisatieplan van 1954 van Le Corbusier. De kerk zou komen in de onmiddellijke nabijheid van een Maison de Culture, een stadion en een zwembad. Het project is de vermaterialisering van een van de sterkste elementen van het gedachtegoed van Le Corbusier: de benadrukking van de eerder genoemde drie fundamenteelste menselijke activiteiten: cultuur en vermaak, sport en spiritualiteit. Het ‘Maison de Culture’ heeft Le Corbusier nog voltooid gezien. Na zijn dood (in 1965) werden een groot flatgebouw, een sportstadion, een zwembad, een gymnasium en een kerk gerealiseerd.
De opdracht tot het bouwen van die kerk werd al in 1960 verleend. Enkele jaren later toonde de architect zijn opdrachtgevers de maquette. Ze moeten er wel even van hebben staan te kijken. Het principe van een vierkante sokkel bekroond met eivormige afgeknotte romp treft men overigens ook al aan in vooroorlogse werken (o.a. in het eerder genoemde Ghandigah in India) van de architect aan.
Een traag verlopend project
Le Corbusier had het hoofdconcept van de Saint Pierre in 1965 voltooid. Op 28 januari, enkele maanden voor zijn dood, schrijft hij aan pastoor Tardy: ‘ Ik heb gevochten met de materialen, de vormen en de hele onderneming. Ik heb alle verplichtingen van het contract met u vervuld, mijn werk is klaar. Ik voel mij meer dan ooit geboeid door ons gezamenlijk project en kan aan niets anders denken dan gauw te beginnen met de bouw van dit werk dat allen (neen Le Corbusier was niet bescheiden!) een enorme spirituele vreugde zal bieden.’
De bouw begon pas in 1970, vijf jaar na de dood van de architect. In 1974 waren de onderste ruimten, het parochiehuis en pastorie en de kerkvloer (de onderste drie niveaus) gereed. In 1976 ging men weer verder met het 4e en 5e niveau en stopte weer. Toch werd deze torso direct al als ‘monument historique’ geklasseerd. Pas in 2002 werd het plan geopperd het werk aan het gebouw, inmiddels overgenomen door een eigen stichting ‘vrienden van de kerk van Firminy’ te hervatten. Dat gebeurde in november 2003. De kerk werd ingewijd in november 2006.
Van prullenbak tot kerktoren
Als men door de nieuwe door Le Corbusier ontworpen buitenwijk Firminy binnenrijdt is dat een unieke ervaring. Alle, maar dan ook alle, gebouwen (en ook al het straatmeubilair) zijn in dezelfde stijl ontworpen. Een plaatselijke bewoonster zei ons schamper: ‘alleen maar beton’. Ja, dat materiaal is overal in zijn ruwe vorm zichtbaar. Maar de architect boeit door zijn unieke vormentaal. De elegante tribune van het stadion en de merkwaardige kerkmassa. De balkons van de flats en de entrees van zwembad en gymnasium: alles in harmonie.
Het is heel merkwaardig zo’n stijleenheid te ervaren. Dat merk je pas als je de stad weer verlaat. Dan zijn alle andere moderne bouwwerken daarbij vergeleken maar akelige optrekjes en erger je je aan de rommeligheid van de stedenbouw in onze tijd. Het is heerlijk van deze unieke kerk met zijn mystieke (natuurlijke) verlichting en van de andere bouwwerken van stadion tot zwembad te genieten. De ideeën van de leiders die Le Corbusier zo bewonderden moeten we maar gauw vergeten.