Herinnering aan de nu verlaten rk. Laurentiuskerk Asseler 1876 (toren 1900)

Een oud stadje

Weesp is een merkwaardige plaats. Het cliché ‘de tijd heeft er stil gestaan’ lijkt hier te gelden. Maar dan bedoel ik dat positief: de binnenstad ademt een gemoedelijke, dorpse sfeer. Zo in de elfde eeuw (!) ontstaat het dorp Weesp. Het behoorde bij het Utrechtse kapittel van Sint Marie. Rond 953 had de Utrechtse kerk (men kende toen nog geen scheiding van kerk en staat) het hele Vechtgebied in handen en werd de ontginning van dat veengebied door de kerk aangepakt. De eerste Laurenskerk was waarschijnlijk een klein tufstenen kerkje. Hertog Willem V van Beieren, tevens graaf van Holland, gaf het dorp al in 1355 stadsrechten en privileges. Een van de meest bijzondere was het privilege om een ‘dobbelschool’ (een soort casino) te stichten. Onze belangstelling gaat echter uit naar het religieuze leven.

De oude Laurentiuskerk (de Grote Kerk) zou in 1462 gewijd zijn. Toen de hoge gotische kerk klaar was moest de toren worden opgehoogd met een 15^e eeuwse ‘neoromaanse’ geleding en nog later kwam er een enorme spits op met een ui. Het prachtige Hemony-carillon compenseert de gebrekkige architectuur ruimschoots. Binnen in de kerk is weinig te zien behalve.. een schitterend koorhek uit 1530.

Weesp was in de oude dagen een zeer levendige stad. Ook de Reformatie waait er binnen. In 1577 gaat een (katholieke) Weespse delegatie bij Willem van Oranje in Middelburg op bezoek die de katholieken vrijheid van godsdienst zou garanderen. Sommige katholieken (ook de stadsbestuurders) waren zo fel dat ze de hervormde eredienst, die ook in Weesp zijn intrede had gedaan, meteen verstoorden. De gevolgen waren pijnlijk: de Amsterdamse burgemeesters gingen zich ermee bemoeien. Vele stadsbestuurders werden ontslagen en al in 1581 stonden de katholieken op straat.

Taai katholiek

In 1582 kreeg Weesp zijn eerste dominee: Cornelis Janse, oud-pastoor van Naarden. Een leuk detail was dat de katholieke gemeentebestuurders (ook al bleken zij niet te bekeren) minstens één keer per jaar in de schepenbank in de oude kerk naar de dominee moesten komen luisteren. De buurt klaagt over het katholieke fanatisme van Weesp. In 1648 heeft men liefst vijf schuilkerken nodig. De beroemde P. C. Hooft kreeg in die jaren opdracht de kerkjes te sluiten. Prompt worden echter de zegels verbroken en men gaat rustig verder. Na veel verwikkelingen kwam men terecht in een nieuwe schuilkerk in drie bij elkaar staande pakhuizen aan de Herengracht. Het oude kerkje aan de Achtergracht (dat er nog steeds staat) werd afgestoten en in 1793 werden de pakhuizen aan de Herengracht ingericht tot een kerkruimte met twee gaanderijen en een zeer welluidend orgeltje. De ingang moest aan de zijkant zitten ‘om geen aanstoot te geven’. Na de afkondiging van de Vrijheid van Godsdienst in 1796 probeerde men onmiddellijk de oude Laurenskerk weer terug te krijgen. De protestanten kopen de bedreiging af en de katholieken blijven aan de Herengracht. Maar nu mag de hoofdingang aan de voorkant zitten.

De huidige kerk

De oude schuilkerk was behoorlijk groot. Toch ontstond het verlangen naar iets ruimers. Dat werd pas in 1873 gehonoreerd toen het bisdom Haarlem toestemming gaf voor de bouw van een nieuwe kerk. Een belendend grachtje werd gedempt om een noodkerk te bouwen en daarna kon de bouw beginnen: de Amsterdamse architect Asseler had het ontwerp gemaakt.

In 1876 werd de kerk (nog zonder toren) ingewijd. Pas in 1900 zal de torenbouw worden aangevat. Architect Asseler is inmiddels overleden en architect Bruening tekende voor het ontwerp dat werd uitgevoerd. De toren is 65 meter hoog, net zo hoog als de kerk lang is. De toren was en is nog steeds het hoogste bouwwerk van de stad. De Weesper kerk is, de invloed van Pierre Cuypers en de zijnen ten spijt, uitgevoerd in de ‘stukadoorsgotiek’ waarmee bedoeld is, dat de architecten wel wat de vormen betreft gotisch dachten maar nog steeds de constructieve principes van de Waterstaat hanteerden. De gewelven van het schip werden van hout gemaakt maar die van het koor toch weer van gips.

Een mishandeld en aangevuld interieur

In volle glorie stralen in de transepten nog steeds de ramen van de firma Nicolas uit 1911. Boven de lancetramen met de blijde geheimen van de rozenkans zijn in de rosetraampjes rond het Kersttafereel oudtestamentische voorstellingen te zien: David met banderol (ps. 2), Mozes en Aaron met de tot slang geworden staf, Micha en Jesaja en koning Salomo met banderollen en Mozes bij de brandende braamstruik. In het andere transept de glorievolle geheimen en in de rosetraampjes rond Pinksteren: David, Mozes, Jesaja en Salomo aangevuld met Judith met het hoofd van Holofernes. Van de schilderingen moeten die van de ruiters uit de Apocalyps vermeld worden van Pieter van Velzen uit 1950. In het hoogkoor zijn bij de herinrichting van het koor in 1968 zijn schilderwerken overgeschilderd, maar zijn ramen met de zeven sacramenten zijn er nog. En er zijn gelukkig ook nieuwe schilderingen gekomen: de opmerkelijke kruisweg van de Russische kunstenaar Sergey Gloushko uit 1996.

De panelen van de oude onderbouw van het hoofdaltaar zijn verdeeld over kerk en dagkapel (het Pesach-tafereel). In die zelfde kapel is ook een moderne verbeelding van het scheppingsverhaal (hoe actueel!) te zien is. In de begintijd had de kerk nog een echte Struemphler orgeltje. Het inmiddels aangevulde instrument is later in twee delen gesplitst.

Na de grote restauraties van 1968 bleken de fundamenten van de kerk het zwakke punt. Het kerkgebouw is in juni 2014 verlaten en zal waarschijnlijk (op de toren na!) worden gesloopt. Men kerkte nu in een vm. protestantse zaalkerk met veel sfeer. Even verderop staat de toren. Eenzaam staat nu op 65 meter hoogte het verlichte kruis, sinds 2009 weer met de haan er bovenop. De haan staat voor waakzame volharding, het lichte kruis als teken van hoop voor de toekomst!

Gebruik is gemaakt van het boekje: Geschiedenis van de H. Laurentiusparochie Weesp van M. J. Loggen-Vink uit 2005.