In het land van Willibrord, heer Bommel en Van Eden

Op een opvallende klei- en zandophoping nabij de Vecht ontstond al in vroege middeleeuwen een nederzetting. Nog vóór het jaar 1000 bouwde men daar een kapel. Het dorpje daaromheen heette Werinon, het middelpunt van de bezittingen van Liudgers (742-809), kerkman uit Keulen. Later toen het meer onder de invloed van de Utrechtse bisschoppen kwam werd het Nederhorst genoemd. In de 13^e eeuw werd er een kasteel naast de kapel gezet (een goede volgorde: eerst eer aan God, dan aan de landheer). Een handige ambachtsheer (Godard van Reede) liet later (tussen 1628 en 1631) de Reevaart graven. Deze sneed een wijde bocht in de Vecht af en leidde al het scheepvaartverkeer langs het dorp. Dankzij het kalkarme water van de Vecht kreeg het dorp Nederhorst in de 18^e eeuw linnenblekerijen gevolgd door wasserijen in de 19^e eeuw. Oorspronkelijk viel het onder de provincie Utrecht. Maar sinds 1819 hoort het dorp bij Noord Holland. Het kasteel is vooral beroemd omdat Maarten Toonder hier zijn studio’s had. Zo komt ook heer Bommel nog in zicht.

Kerken in Nederhorst den Berg

Op de berg (nou ja berg) ligt de oude Willibrorduskerk. Een zeer eerbiedwaardig, met tufsteen bekleed bouwwerk. De toren is nog romaans. Het koor is 14^e eeuws. Na 1550 werd een vlak afgedekte noorderzijbeuk aangebouwd. Van ouder datum is de daar aanwezige rechthoekige noorderingang met een touwornament en een moeilijk leesbaar randschrift. De kerk werd in 1892 (van buiten) en in 1939 (van binnen) onder handen genomen. Deze kerk mag al indruk maken door zijn ouderdom, de katholieke kerk (waarom niet ook aan Willibrord gewijd?) doet dat door zijn majestueuze rijzige toren.

Ankeveen als moederkerk

Het plassengebied in de buurt kent naast Kortenhoef, ’s Graveland en Nederhorst den Berg nog een andere woonkern: Ankeveen. De plaats werd plotseling belangrijk toen, na de reformatie, zich de vraag voordeed waar de katholieken zouden gaan kerken. In Nichtevecht? Zonder succes poogde men de oude kerk terug te krijgen. Waarom probeerde men dat niet in Nederhorst den Berg? De reformatie was daar te sterk (dat zou men nog bij de inwijding van de nieuwe kerk merken toen protestantse jongeren een relletje veroorzaakten). Daarom werd er maar begonnen in Ankeveen. In 1758 wordt hier een aan St. Maarten gewijd, katholiek schuurkerkje gebouwd. Op de oude foto’s van het interieur zien we een opvallende gelijkenis met het huidige Onze Lieve Heer op zolder in Amsterdam (inclusief de galerijen). Langs de Dammerkade trokken de Nederhorsters naar dit kerkje toe.

Toch een kerk in Nederhorst den Berg

De Nederhorster parochianen werden het naar Ankeveen trekken moe en in 1811 bouwden ze een eigen schuurkerkje. Toen dat in 1888 te krap bleek werd dat gesloopt. Een nieuwe grote kerk werd door architect Y. Bijvoets gebouwd. Die werd (helaas ?) niet aan de plaatselijke patroon Willibrord gewijd maar aan Onze Lieve Vrouw Hemelvaart. Ik heb moeite met die titel: Maria is toch ‘ten hemel opgenomen’? De kerk is wel indrukwekkend. De toren heeft maar liefst vier geledingen met frontalen en hoekpinakels (die bij de meeste neogotische kerken verdwenen zijn). Voor veel watersporters hier is hij een duidelijk baken. In de grote kerkenbijbel (het standaardwerk ‘Katholieke Kerken in Nederland’ van Cuypers en Kalf uit 1906) staat wel een beetje hatelijke opmerking: ‘men heeft een tamelijk kleine kerk waar men niet al te veel geld voor over had toch alles gegeven wat het op een grote kerk moet doen lijken.’ Kennelijk zijn de druiven voor Cuypers zuur. Toch is er niet zuinig gehandeld. De kerk heeft een mooie inventaris. Een communiebank uit 1866, een Mariaaltaar uit 1902. Kruiswegstaties van K. Dunselman (1902-1908) en een door J. Matthijs vervaardigd zandstenen hoofdaltaar (1911), naar ontwerp van de architect Bijvoets zelf. Er is ook een fraai Maarschalkerweerdorgel uit 1906. In 1987 werd de kerk tot Nationaal Monument verklaard. In september 2015 is het 125-jarig jubileum van de kerk gevierd met een tentoonstelling en allerlei leuke activiteiten.

Terug naar Ankeveen.

Ankeveen had een klein middeleeuws St. Maartenskerkje. We vertelden al dat hier na de reformatie in 1759 een katholiek St. Maartenskerkje kwam. Van binnen indrukwekkende galerijen. In 1842 werd er een aandoenlijk torentje op deze schuurkerk gezet. Omdat de Nederhorsters na de bouw van hun eigen kerk in 1888 verstek lieten gaan, bleven de Ankeveners alleen achter in hun mooie Onze Lieve Heer op zolder in de polder. Dat men zo lang (tot 1927) van dit oude kerkje gebruik maakte was uniek. Jammer dat het er niet meer is. In 1927 begon de bouw van een grote nieuwe kerk en ging het oude schuurkerkje tegen de vlakte. Het werd een grote kerk met een flinke toren naar ontwerp van Th. Van Elsberg. De stijl van de toren doet aan architect Stuyt denken: robuust en spits tegelijk. Het interieur is sober en waardig. Dat ademt weer de sfeer van Dom Bellot en de zijnen. Er zijn nog beelden uit de oude kerk. Het meest waardevol is de Ankeveense Madonna. In 1930 is dit beeld hier ergens op zolder gevonden. Het gaat om een laat middeleeuws beeld uit 1430 afkomstig uit het Moezelgebied. In het Rijksmuseum ‘het Catharijneconvent’ te Utrecht heeft het beeld nu een veilige verblijfplaats.

Een boeiende omgeving

De parochies van Ankeveen en Nederhorst den Berg maken tegenwoordig deel uit van het KAN- verband: een samenwerking van de parochies van Kortenhoef, Ankeveen en Nederhorst den Berg. Ankeveen vierde onlangs feest en Nederhorst den Berg vierde deze zomer het 125-jarig bestaan. Als we laatst genoemde dorp verlaten merken we hoe het dorp omringd is door fraaie molens. Ten noorden van het dorp ligt het voormalig fort Hinderdam. Bij een in 1437 aangelegde sluis in de vecht werd in 1629 een schans opgeworpen die later (in 1673) door een fort vervangen werd. Het fort maakte deel uit van de Hollandse waterlinie. Tenslotte mag ik nog vermelden dat in het nabijgelegen dorp Horstermeer zich de christelijk-anarchistische kolonie ‘Walden’ vestigde onder aanvoering van Frederik van Eden.

Gebruik is gemaakt van het boek: ‘Een kansrijk bestaan’ de geschiedenis van drie parochies in de Gooi en Vechtstreek een uitgave van de parochies van Nederhorst den Berg, Ankeveen en Kortenhoef in september 2000