Van de weg af gezien
Het kasteel van Gijsbrecht van Aemstel zou hier gelegen hebben. De Ouderkerkers zullen de Amsterdammers die zij ontmoeten er op wijzen dat zij deze streken veel eerder bewoonden dan de Mokummers. Men kerkte hier al voor men in Mokum kerken kende. Niet voor niets heet de plaats Ouderkerk. Vanaf de grote weg ziet u een lange torenspits. Neen, dat is niet die van de oudste kerk van Ouderkerk. Op de oude kerkplek staat nu een merkwaardig 18e eeuws bouwsel van Daniël Stalpaart met een gedrochtelijk dakruitertje. De andere ‘echte’ toren blijft trekken. U moet een romantisch bruggetje over dat een zijarm van de Amstel kruist en dan staat de toren, bijna 50 meter hoog, in volle glorie voor u.
Een vroege Cuijpers
Ja, ik wist het ook eerst niet maar hier staat een echte (vroege) Cuijperskerk voor u uit 1865, gewijd aan de heilige Urbanus, Paus. Hij is in puriteinse jaren van de heiligenlijst afgevoerd. Hoe vreselijk toch. Ik maak dat besluit bij deze ongedaan. De Urbanus die bedoeld is werd door keizer Severus hard aangepakt omdat hij adellijke families voor het christendom wist te winnen. Hij werd gefolterd en in 230 vermoord. Een kloeke heldhaftige paus. In de tijden dat de Hollanders met de bisschop van Utrecht (een krijgsman in die dagen) vochten moest deze heilige paus de grensstreek van het land van de heren van Aemstel tegen de gewijde belager uit Utrecht beschermen. Vandaar dat er sinds de 12 eeuw in de buurt maar liefst vier kerken aan hem werden toegewijd: Duivendrecht, Nes (aan de Amstel) Bovenkerk en deze Ouderkerkse Urbanus. Het hielp want al deze kerken liggen vallen nog steeds niet onder het bisdom Utrecht maar liggen allemaal binnen het bisdom Haarlem. Drie van de vier kerken zijn Cuijperskerken, twee van Pierre Cuijpers (die van het Centraal station), één ( Nes aan de Amstel) van zoon Jos, die samen met pa de Haarlemse Bavo bouwde. Duivendrecht is een bijna Madurodams kathedraaltje van architect Asseler.
Terug naar de Ouderkerkse Urbanus. De katholieke parochie ging vanaf 1586 ondergronds. Men kwam bijeen in een tot kerk omgebouwde hooischuur achter een boerderij. Dat hele spul verbrandde in 1818. Toen werd een riant woonhuis in de Ronde Hoeppolder aangekocht waar later de grote Cuperskerk met pastorie gebouwd zou worden.
De overkant van de rivier
De Urbanus van de lang gediscrimineerde katholieken staat stevig te getuigen van de rechten die de ‘Roomsen’ hebben heroverd. Aan de andere kant van de rivier is een heilige plaats van een andere confessie: het grote kerkhof van de Joodse Gemeente van Amsterdam. De joden (ook gediscrimineerd!) mochten hun doden niet begraven binnen de grenzen van de hoofdstad. Ze mochten Mokum wel welvaart brengen. Hun synagoge mochten ze wel bouwen binnen de stadsgrenzen. De gemeente bood hen een onmogelijk stukje moeras aan (op het huidige Jonas Daniël Meijerplein) Maar de doden moesten, als gezegd, de stad uit. Daarom kochten joodse Amsterdammers van de Portugese Gemeente (de anderen gingen naar Muiderberg) in de 17e eeuw een flink stuk grond aan de Amstel bij Ouderkerk. Daar ontstond een van de meest romantische begraafplaatsen van Nederland: het grote kerkhof, door Ruysdaal en Rembrandt geschilderd en getekend: ‘Beth Chaim’ genaamd, huis van de levenden. De doden werden per boot aangevoerd bij de dodenakker, een prachtige steiger ligt er nog. Misschien luidde bij zo’n begrafenis de Urbanus ook wel eens als er aan de overkant, op het katholieke kerkhof, een begrafenis was. Dat moest men aan de joodse kant wel horen maar men verdroeg dat kennelijk rustig.
De Urbanus en zijn ramen
De firma Nicolas, die wij al vaker tegenkwamen, verzorgde de ramen achter het hoofdaltaar. Neen, er is weinig Oud Testament verbeeld (zoals in Tuijtjenhorn) of het moest in het uiterst linkse raam boven de ‘nederdaling ter helle’ zijn. In de middeleeuwse verbeelding neemt Jesus dan de Oud Testamentische vromen bij de hand om hen naar de hemel over te brengen. Hun naaktheid wordt door de vlammen die in de hel worden geacht te branden, zedig bedekt. Verder is het Avondmaal afgebeeld en Jesus’ opdracht in de tempel, de geheimen van de Rozenkrans en het Heilig Huisgezin. Topkwaliteit maar braafjes. Veel leuker (vind ik) de ramen in de zijbeuken van de Duitse firma Geuer. Hier zeer veel voorstellingen van verhalen uit het Oude Testament die met Nieuw Testamentische verhalen corresponderen. Van het altaar gezien links: boven de het bezoek van de Wijzen uit het oosten en daaronder (een helaas wat verbleekte) koningin van Sjeba op bezoek bij Salomo. Daar tegenover de instelling van de Eucharistie met daaronder de Mannaregen. Als een zwerm grote gele poffertjes valt het hemelse voedsel naar beneden. Achterin (zie de afbeelding) de graflegging van Jesus met daaronder het in de put laten zakken van de Oud Testamentische aartsvader Jozef. Er is nog veel meer te genieten: gaat u maar kijken!
Een kloek geloofsgetuigenis
De stijl van de Urbanus, de vroege neogotiek, vindt tegenwoordig steeds meer waardering. Het is ook een prettig gebouw. Het ‘schone’ (onbeschilderde) metselwerk doet weldadig aan en de ramen van Frans Nicolas (de opa van Joep) en Geuer zorgen voor een fraaie lichtval. Het schip is niet te lang (slechts drie traveeën) wat de knusheid in de hand werkt. Het orgel (een echte Vollebregt uit 1878!) mag er zijn. De klokken worden nog steeds met de hand geluid. Met zorg wordt alles binnenkort gerestaureerd. Hopelijk kan men dan ook de te rigoreus aangebrachte roomijskleurige verf rond het altaar verwijderen en de baksteen weer zichtbaar maken. De joden aan de overkant gaan rustig verder met het begraven van hun doden op deze bijzondere plaats, de zondagstoeristen die langs varen komen graag een kaarsje branden en de anderen zoeven langs op de snelweg. Dat deze oude plaats een plaats van gebed en inspiratie mag zijn tot in lengte van dagen!
Bij het kantoor van de (gelukkig altijd open!) Joodse begraafplaats is een boekje verkrijgbaar van A. Vega met veel gegevens. Zie over de kerk verder: www kerkenouderkerk.nl