Dorp met een aparte kerk

Niet alleen in Wijlre zijn ramen van Jan Dibbets te vinden, maar in het nabijgelegen Ransdaal nog veel meer. Heeft Wijlre nog zijn brouwerij, Ransdaal heeft alleen (mooie) boerderijen. De kerk van Ransdaal is heel apart. Het is een uit ruwe natuursteenbrokken opgebouwde creatie van architect Frits Peutz uit Heerlen, die we ook al in Wijlre tegenkwamen. De kerk stamt uit 1932/1933. Wat later werd daar halverwege het schip, op de plek waar granaten waren ingeslagen bij de bevrijding van het dorp op 17 september 1944, nog een Mariakapel aan toegevoegd in dezelfde stijl. Opvallend zijn het wat verhoogde koorgedeelte en de markante toren met zadeldak, die uit Friesland lijkt te zijn overgewaaid. Antoon Erftemeijer merkt in zijn boek ‘Lichtbeelden’ op dat de sfeervolle binnenruimte strakker en soberder oogt dan die van de kerk in Wijlre. Daardoor komen de ‘ascetisch’ gecomponeerde ramen van Jan Dibbets nog beter tot hun recht.

Een unieke kans

De kerk van Ransdaal, aan St. Theresia toewijd, was aan het begin van de 21^e eeuw duidelijk toe aan een renovatie. Bij toeval werd pastoor Crutzen die net een renovatie in Wijlre had voltooid hier in die tijd benoemd. We lezen in het boek van Erftemeijer dat Dibbets op een dag kwam kijken in de ‘nieuwe’ parochiekerk, waar zijn vriend nu benoemd was. Hij zag het verwaarloosde gebouw, stootte een krachtterm uit en vroeg: “Wat ga je doen?”. De pastoor antwoordde: “jou aardig aankijken.” Waarop Jan Dibbets spontaan antwoordde: “Ik doe het weer.” En zo toog hij ook hier onmiddellijk aan het werk. Toen vertegenwoordigers van het bisdom Roermond eens naar de toestand kwamen kijken stonden er al een paar nieuwe raampanelen klaar. Crutzen kreeg toestemming om het schip van nieuwe beglazing te voorzien, mits dat niet ten laste van de kerkenkas zou komen.

Een project met koninklijke zegen

Dibbets heeft toen pro Deo (letterlijk) eerst de ramen van het schip gemaakt, alsook die van de doopkapel, de smartenkapel, het priesterkoor en de toren. In die jaren had de vroegere koningin Beatrix een meer dan gewone belangstelling ontwikkeld voor de kunstenaar Dibbets. Later zou zij op 4 maart 2016 in de Haarlemse Nieuwe Bavo zijn werk komen ‘inzegenen’. Bij een bezoek van de prinses aan Ransdaal is het raam in de entree van de kerk aangebracht. Het laatst zijn de ramen van de apsis gereed gekomen en ondergetekende heeft ook nog eind februari 2016 de bijna voltooide ramen in de bijruimte mogen aanschouwen.

De ramen nader beschouwd

Wie na binnenkomst van de kerk achterom kijkt ziet al direct boven de ingang een opvallend raam: een vijflichtvenster met Griekse kruisjes in diverse liturgische kleuren. Niet zomaar kleuren, maar kleuren die aansluiten bij de diverse kerkelijke tijden en hoogfeesten door het jaar. De kerk zelf is dankzij de nieuwe ramen lichter dan hij was. In de doopkapel zijn vijf ramen met geabstraheerde blauwe waterstromen te zien. Parallel daaraan zien we groene stromen (verwijzend naar de mensen) en gele (verwijzend naar God). ‘Door het water van de doop’ – legt Crutzen uit – word je als mens een kind van God.

In de reeksen drielichtvensters in de twee lage wanden van het schip zijn aan de noordkant een beperkt aantal rode en aan de zuidzijde groene blokmotiefjes te zien. Kunsthistoricus Alexander Grevenstein, al betrokken bij het project in Wijlre, ziet daarin ritmische patronen die aan muziek doen denken. Dan zijn er raamgroepen in twee lagen boven elkaar in de ruimte direct voor het hoogkoor, waarin opnieuw kleursymboliek is aangebracht. Crutzen: ‘de horizontale gele banden in deze ramen staan voor God. De dunnere verticale banen duiden de mens aan in het gewone leven (groen), in tijden van lijden en nood (paars) en in vriendschap en liefde (rood). God stuwt de mens omhoog in meerdere of mindere mate, steeds vanuit verrassende, onverwachte kanten.’

Een bijzonder raam

Een bijzonder raam is het ronde raam boven de koortribune (aan de westkant), waar een groot Grieks kruis met een rode en een paarse baan is weergegeven op een fond van diagonaal geplaatste ruitjes. Later zal Jan Dibbets in de Haarlemse Nieuwe Bavo ook weer werken met Kruismotieven. Die verwijzen naar de symboliek van de ‘lijdende kerk’. In Haarlem wordt bij dat lijden ook het lijden betrokken van de Haarlemse joden die in 1942 op een hoek bij de katholieke school naast de kathedraal waren samengedreven en van daaruit werden gedeporteerd. Het Haarlemse raam bevat de tekst van Genesis 1 vers 3: ‘God sprak: er geschiede licht.’ Zo wordt het goddelijke lichtproject in gang gezet als actie tegen alle duistere activiteiten die van sommige mensen zijn uitgegaan en nog uitgaan.

Vlekken op de muren

Rondom het altaar zijn sprekend gekleurde ramen aangebracht, die bij een bepaalde inval van het zonlicht schitterende kleuren op de muren veroorzaken. En alsof dit alles nog niet voldoende was ontwierp Dibbets ook voor de achter het koor gelegen sacristieruimtes enkele ramen. Weer komen daar kruismotieven naar voren, gecombineerd met vierdubbele verticale en horizontale lijnen. Een technisch detail is dat alle ramen in de kerk niet op de gebruikelijke wijze in de raamopeningen zijn vastgezet, maar als losse panelen vóór de neutrale buitenramen zijn geplaatst, zodat schoonmaken en herstellen een peuleschilletje is.

Tenslotte

Jan Dibbets blijkt hier een echte lichttovenaar. Later zal hij nog kansen krijgen om te werken in de Adelbertusabdij van Egmond (11 ramen in de oude kapel 2010-2013). Eerder had Dibbets in de Amsterdamse St. Nicolaasbasiliek (van 1997-2001) 8 ramen in het hoofdschip gemaakt; de sobere stijl contrasteert prachtig met de warm beschilderde muren. Het klinkt vreemd, maar de ramen in de Haarlemse Bavo, officieel op 4 maart 2016 ingehuldigd, vormen op dit moment de bekroning van al zijn activiteiten. In dankbaarheid mogen we ook gedenken hoe alles begint in Blois, waar Jan Dibbets in de kathedraal van St. Louis 33 ramen maakte tussen 1992-2000. Daarin kwam het Latijn als kerktaal bij uitstek aan de orde en zien we allerlei motieven aankomen die in het latere werk van Dibbets werden uitgewerkt. Blois is wat ver: de Haarlemse Nieuwe Bavo dichterbij. Toch verdient het aanbeveling ook eens een reisje te maken naar Ransdaal en Wijlre. De gastvrije trotse Limburgers weten waar de sleutels van de kerken zijn en zullen u graag helpen!

In dit artikel wordt veel geciteerd uit het boek ‘Lichtbeelden’ van Antoon Erftemeijer over het glas in lood van Jan Dibbets in de Nieuwe Bavo (uitg. Spaar en Hout Haarlem blz. 30-33). Zie ook het artikel van de ‘Kerkengek‘ over de Dibbets-ramen in de Nieuwe Bavo.