Stad van de strips
‘Haarlem, stad van de strips’. Zo adverteert men in onze stad regelmatig. Vandaag een andere strip: uit 1050 in S.Savin sur Gartempe (oostelijk van Poitiers). Saint Savin sur Gartempe… een dorpje in de Poitou. ‘Gartempe’ is de welluidende naam van het riviertje dat langs Saint Savin stroomt. Een ongelooflijk hoge torenspits trekt van verre de aandacht van de pelgrim/toerist. Gewapend met hun Guide Michelin stevenen zij energiek op de kerk af.
Een uniek plafond
En die gids is nodig want binnen in de Abdijkerk is een zeer bijzondere reeks fresco’s te vinden op het vijftig meter lange plafond. Enigszins verbleekt maar nog zeer kleurrijk kijken Adam en Eva, Noach, Abraham, Mozes, Jozef ons aan. Eén figuur valt een beetje uit de toon, hij steekt met zijn hoofd buiten de fresco’s uit. Het is God zelf die buiten de gewone proporties valt, maar toch met onze vaderen (en moeders), gewone stervelingen, in gesprek ging (zie 7 en 9 God zegent Noach voor en na de zondvloed, 34 de Sinaï). De hele heilsgeschiedenis staat op het plafond: Noach (zie nr.7-14). Domme mensen bouwen Babel (15). Gelukkig roept God Abraham en begeleidt hij later het hele volk (nr.33) om op weg te gaan en geeft Hij hun zijn wet als richtsnoer ( 34). De Jozefgeschiedenis (25-29) herinnert ons eraan dat het niet meevalt om geroepen te zijn en Joseph in de put (nr.26) verwijst naar Jesus in het graf. De pelgrims hebben al sinds 1050 naar deze fresco’s kunnen kijken. En naar zoveel andere ‘vrome stripverhalen.’
Een boeiend congres
Op een congres dat in Saint Savin is gehouden in de jaren negentig van de vorige eeuw is door vele geleerden gesproken over de betekenis van de wandschilderingen in de middeleeuwen. De schilderingen waren daar tot lering en stichting van velen. De geschiedenis van Adam en Eva herinnerde de kerkgangers aan hun zonden en riep op tot bekering. Als het verhaal van Jesus’ optreden tegen de kooplieden in de tempel wordt afgebeeld, is dat niet alleen een vroom verhaal maar is dat ook bedoeld als een duidelijk protest tegen de ‘simonie’ (de handel met heilige zaken) zoals die in steeds meer kerken gewoon werd. Om dezelfde reden vinden we talloze reeksen schilderingen in kerken en kathedralen waarin de parabel van de rijke vrek en de arme Lazarus wordt afgebeeld. De frescoreeks van Saint Savin heeft een eigen boodschap.
De arrogante moderne mens
De (een beetje arrogante) eenentwintigste-eeuwer legt de aanwezigheid van de vele beeltenissen in de oude kerken uit als noodzakelijk omdat de mensen niet konden lezen en dus dom waren. Dat laatste is belachelijk. Iemand die dom is, kan niet de diepzinnige symboliek van de voorstellingen, waar hij mee geconfronteerd wordt, doorzien. Het vraagt een subtiliteit en een intelligentie die voor een belangrijk deel verloren is gegaan. Natuurlijk waren de afbeeldingen een uitstekend catechetisch middel om mensen met de schrift vertrouwd te maken.
Op zoek naar God
Maar de iconografische programma’s waren vooral bedoeld, om de mens die werkelijk op zoek wil gaan naar God met Hem in contact te brengen. De oude fresco’s van S. Savin leidden de mensen naar Noach, Abraham en Mozes toe, de gelovigen die volhardden. Is dat niet nog steeds onze opdracht? Tenslotte iets wat je alleen maar in cultureel Frankrijk kan overkomen. Naast de toren van de kerk is een boekwinkeltje met filosofische werken over de middeleeuwen. Daarnaast is een restaurantje. Na ons eerst geestelijk gelaafd te hebben in de boekwinkel, gingen wij de innerlijke mens versterken. Wie beschrijft onze verbazing dat de ober in het restaurantje dezelfde man was die ons zojuist een boek had verkocht. Zo konden wij tussen de gerechten door nog discussiëren over de Vulgaatvertaling van Étienne Harding en het functioneren van het Oude Testament in de Romaanse iconografie. Honni soit qui mal y pense (schande over wie dit niet waarderen kan).